Ο δήμος Κηφισιάς τη διεκδικεί από το υπουργείο Περιβάλλοντος και προτίθεται να την αγοράσει με χρηματοδότηση από το «Πράσινο Ταμείο».
Μαίνεται η μάχη για τη διεκδίκηση της περίφημης ιστορικής έπαυλης Καζούλη μεταξύ του δήμου Κηφισιάς και του υπουργείου Περιβάλλοντος, μια ιστορία που κρατά χρόνια, αλλά παίρνει πλέον νέες διαστάσεις.
Μετά την απόφαση του υπουργού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής Ευάγγελου Λιβιεράτου, η οποία δημοσιεύτηκε στις 13 Φεβρουαρίου του 2013 και δίνει τη δυνατότητα και σε Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης να αποκτήσουν διατηρητέα κτίρια που έχουν ιδιαίτερη πολεοδομική και ιστορική σημασία, μέσω του χρηματοδοτικού προγράμματος του «Πράσινου Ταμείου», το δημοτικό συμβούλιο του δήμου Κηφισιάς υπερψήφισε την πρόταση του δημάρχου Νίκου Γ. Χιωτάκη να αγοραστεί και να αποκατασταθεί η έπαυλη με χρηματοδότηση από το «Πράσινο Ταμείο».
Η απόκτηση της επιβλητικής βίλας, που σήμερα στεγάζει το Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης, είναι πάγιο αίτημα του δήμου Κηφισιάς, καθώς το ιστορικό κτίριο βρίσκεται ακριβώς στην είσοδο της πόλης των βορείων προαστίων. «Κανονικά η βίλα θα έπρεπε να αποδοθεί στην κυριότητα του δήμου μας χωρίς χρήματα. Ωστόσο, επειδή βιώνουμε μια ομολογουμένως δύσκολη εποχή και καταλαβαίνουμε τη δυσχερή οικονομική θέση στην οποία βρίσκεται το κράτος, δεν θέλουμε να είμαστε εκτός εποχής και για τον λόγο αυτό αποφασίσαμε να καταθέσουμε πρόταση για την απόκτηση της βίλας» εξηγεί στην «Espresso» ο δήμαρχος της πόλης Νίκος Χιωτάκης, που συνεχίζει μιλώντας για τα σχέδια αξιοποίησης της βίλας Καζούλη: «Η βίλα πρέπει δικαιωματικά να περάσει στα χέρια του δήμου Κηφισιάς, αφού αποτελεί μέρος της ιστορίας της πόλης μας και είναι το πιο εμβληματικό κτίριο της περιοχής, που μάλιστα βρίσκεται στην είσοδο της Κηφισιάς. Επιπλέον ο δήμος μας έχει τη δυνατότητα να τη συντηρήσει χωρίς να χρειαστεί να ζητήσει καμία απολύτως βοήθεια από το κράτος, πλην της παραχώρησης ή της αγοράς, ενώ πριν από περίπου δέκα χρόνια το κτίριο αναστηλώθηκε και οι εσωτερικοί του χώροι είναι σε καλή κατάσταση. Το πλάνο που έχουμε στα χέρια μας είναι να χρησιμοποιήσουμε τον χώρο για πολιτιστικές χρήσεις. Αυτή τη στιγμή στη βίλα στεγάζονται γραφεία του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης του υπουργείου Περιβάλλοντος. Στόχος μας είναι η βίλα να αποκτήσει ξανά τη χαμένη αίγλη της».
Η επιβλητική έπαυλη Καζούλη χτίστηκε το 1902 από τον Ελληνα επιχειρηματία της Αιγύπτου Νικόλαο Καζούλη. Ηταν η εποχή που η ελληνική κοινότητα της Αιγύπτου μεγαλουργούσε και αρκετοί επιχειρηματίες αλλά και εύποροι έμποροι που έμεναν μακριά από την πατρίδα έφτιαχναν τις εξοχικές τους κατοικίες στην Ελλάδα. Ετσι και ο Νικόλαος Καζούλης, αφού επέλεξε τα βόρεια προάστια της Αθήνας, που φυσικά τότε δεν είχαν καμία απολύτως σχέση με τη σημερινή εικόνα, μιας και τα σπίτια στην ευρύτερη περιοχή ήταν πραγματικά μετρημένα στα δάχτυλα, προχώρησε στην αγορά ενός κατάφυτου κτήματος συνολικής έκτασης 47.000 τετραγωνικών μέτρων, που βρισκόταν σε πολύ προνομιακό σημείο, ακριβώς στην είσοδο της Κηφισιάς.
Η διαμόρφωση
Σύμφωνα με αναφορές, η μελέτη και η ανέγερση του κτιρίου πραγματοποιήθηκε από αλλοδαπό αρχιτέκτονα, ενώ τα συνολικά 2.000 τετραγωνικά μέτρα της βίλας αναπτύχθηκαν σε τέσσερα επίπεδα: δύο υπόγεια, ένα ισόγειο και ένα δώμα. Στο δεύτερο υπόγειο δημιουργήθηκαν βοηθητικοί χώροι, ενώ στο πρώτο υπόγειο, ακριβώς κάτω από το ισόγειο, φτιάχτηκαν συνεχόμενα δωμάτια που συνδέονται μεταξύ τους με διαδρόμους και προφανώς χρησίμευαν ως ξενώνες αλλά και ως δωμάτια προσωπικού. Περίπου ίδια λογική ακολουθήθηκε και στο ισόγειο της βίλας, ενώ ο κύριος χώρος υποδοχής, που διαθέτει ένα πραγματικά πανέμορφο τζάκι αλλά και τριώροφο εσωτερικό ύψος, είναι εξαιρετικά εντυπωσιακός. Ακριβώς δίπλα από την αίθουσα υποδοχής βρίσκεται το κεντρικό γραφείο, το οποίο μάλιστα διαθέτει πρόσβαση στο δώμα του πρώτου ορόφου. Οι όροφοι επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω του κεντρικού κλιμακοστασίου, που είναι τοποθετημένο στους χώρους υποδοχής, αλλά και από δύο βοηθητικά κλιμακοστάσια που διαθέτουν μεγάλο φεγγίτη οροφής και βρίσκονται στις δύο πτέρυγες.
Η βίλα αποτελείται από δύο πτέρυγες σε ορθή γωνία, που ανοίγουν προς τη μεριά του κήπου, ο οποίος τα πρώτα χρόνια είχε ακτινωτή διάταξη, με αναφορές στους κήπους του ιταλικού μπαρόκ. Λόγω της υψομετρικής διαφοράς του εδάφους από την κύρια είσοδο, η μετάβαση στο ισόγειο από τον κήπο γίνεται από δύο μαρμάρινες σκάλες που είναι τοποθετημένες συμμετρικά και οδηγούν τον επισκέπτη στην κύρια είσοδο της βίλας. Εκεί άλλωστε βρίσκεται και το τοξωτό πρόπυλο με τους μαρμάρινους κίονες δωρικού ρυθμού, ενώ δίπλα από τις εξωτερικές σκάλες δεσπόζουν τα δύο πανέμορφα λιοντάρια του γλύπτη Φιλιππότη, τα οποία μοιάζουν με ζωντανούς φύλακες του μεγαλοπρεπούς κτιρίου.
Ο έρωτας
Ενα από τα πλέον επιβλητικά χαρακτηριστικά της έπαυλης Καζούλη είναι ο τρούλος με τον λωτό, που προστέθηκε το 1932 από τον γαμπρό του Καζούλη, αρχιτέκτονα και διακοσμητή Παναγιώτη Αριστόφρονα. Μάλιστα κατά τη διάρκεια της επίσκεψής της στη βίλα το 1915, η Ιωάννα Καζούλη, κόρη του Νικολάου Καζούλη, είχε συνεργαστεί στενά με τον Παναγιώτη Αριστόφρονα προκειμένου να διακοσμήσουν τους χώρους της έπαυλης. Κατά τη διάρκεια της συνεργασίας τους ερωτεύτηκαν παράφορα και μάλιστα παντρεύτηκαν σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Επιπλέον, εκείνη την εποχή ο Παναγιώτης Αριστόφρονας ασχολιόταν με τις ανασκαφές στην Ακαδημία Πλάτωνος και είχε ως όραμα να δημιουργήσει ένα κέντρο μελέτης Αρχαιολογίας μέσα στη βίλα, την οποία σκόπευε να μετατρέψει σε «Νέα Ακαδημία Πλάτωνος». Λάτρης της αρχαιολογίας και των τεχνών, είχε φιλοξενήσει στην έπαυλη επιφανείς πολιτικούς, μεγάλες προσωπικότητες αλλά και σπουδαίους καλλιτέχνες της εποχής, μεταξύ των οποίων ο Γεώργιος ο Α’ και ο Φαρούκ της Αιγύπτου, ενώ είχε διακοσμήσει τους κήπους με περίτεχνα αγάλματα, τα οποία δυστυχώς εξαφανίστηκαν με το πέρασμα των χρόνων.
Τα χρόνια της Κατοχής, η υπολοχαγός Νατάσα και η… «Γλυκιά Συμμορία»
Μία από τις πιο σκοτεινές περιόδους της έπαυλης Καζούλη ήταν σίγουρα αυτή της γερμανικής κατοχής, αφού η βίλα επιτάχθηκε από τις κατοχικές δυνάμεις και λειτούργησε ως φρουραρχείο των SS. Εκείνο το διάστημα στους χώρους της έπαυλης βασανίστηκαν και πέθαναν δεκάδες Ελληνες πατριώτες, ενώ, σύμφωνα με φήμες, οι Γερμανοί προχώρησαν σε απογραφή των θησαυρών που εντόπισαν και στη συνέχεια τους φύλαξαν στα υπόγεια της βίλας μέσα σε κιβώτια, τα περισσότερα από τα οποία δεν βρέθηκαν ποτέ. Για τον λόγο αυτό άλλωστε δεν ήταν λίγοι εκείνοι που στα χρόνια που ακολούθησαν προχώρησαν ακόμη και σε παράνομες ανασκαφές στον προαύλιο χώρο της έπαυλης, με την ελπίδα της ανεύρεσης χαμένων θησαυρών. Το 1944, με την αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα, η έπαυλη περνάει στα χέρια του ΕΛΑΣ που τη χρησιμοποιεί μέχρι το 1949, οπότε η κυριότητά της περνάει στο Δημόσιο. Εκεί άλλωστε στεγάστηκε το πρώτο ΚΑΤ, ενώ το 1964 το κτίριο αγοράστηκε από το ΙΚΑ, σε δημοπρασία από τους κληρονόμους της Ιωάννας Καζούλη, χωρίς όμως να αξιοποιηθεί.
Καθώς τα χρόνια περνούσαν, η βίλα έμεινε εγκαταλειμμένη στην τύχη της, με αποτέλεσμα να ερημωθεί και στη συνέχεια να αποτελέσει χώρο στέγασης τοξικομανών, αλλοδαπών και αστέγων. Μάλιστα το 1970 χρησιμοποιήθηκε για τα γυρίσματα της ταινίας του Νίκου Φώσκολου «Υπολοχαγός Νατάσα», με την Αλίκη Βουγιουκλάκη και τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ. Στα πλάνα της ταινίας, που έσπασε τα ταμεία και θεωρήθηκε η μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία του ελληνικού κινηματογράφου, είναι φανερή η τραγική κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η βίλα με το πέρασμα του χρόνου και τη γενικότερη αδιαφορία. Στην έπαυλη της λεωφόρου Κηφισίας γυρίστηκε -περίπου μία δεκαετία αργότερα- και η πολυβραβευμένη ταινία «Γλυκιά συμμορία».
Βάνδαλοι, σατανιστές και η παρολίγον κατεδάφιση
Για δεκαετίες η έπαυλη Καζούλη παρέμενε έρμαιο των καιρικών συνθηκών αλλά και κάθε λογής βανδάλου, ενώ, σύμφωνα με ιστορίες που τη συνοδεύουν, έφτασε να αποτελεί ακόμη και χώρο τέλεσης σατανιστικών τελετών. Τα περίτεχνα αγάλματα αλλά και κάθε λογής αντικείμενο αξίας που τη διακοσμούσε έκαναν φτερά, ενώ μετά το 1990 το ΙΚΑ γνωστοποίησε την πρόθεσή του να κατεδαφίσει τη βίλα προκειμένου να δημιουργηθεί εμπορικό κέντρο. Το σχέδιο όμως δεν προχώρησε, λόγω έντονων διαμαρτυριών. Τελικά το 1995 το ΥΠΕΧΩΔΕ με υπουργό τον Κ. Λαλιώτη αγόρασε τη βίλα από το ΙΚΑ έναντι 2,5 δισεκατομμυρίων δραχμών, με σκοπό την ανακαίνισή της, και το 1996 ξεκίνησαν οι εργασίες που ολοκληρώθηκαν τρία χρόνια αργότερα. Από το 2001 μέχρι σήμερα στην έπαυλη Καζούλη στεγάζεται το Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης. Αξίζει να αναφερθεί πως το 1976 το υπουργείο Πολιτισμού χαρακτήρισε το κτίριο διατηρητέο, ενώ το 1979 το οικόπεδο που το περιβάλλει χαρακτηρίστηκε «χώρος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους».
Φύλακες της Κηφισίας τα λιοντάρια του Φιλιππότη
Τα δύο λιοντάρια που κοσμούν τον προαύλιο χώρο της έπαυλης κινδύνευσαν να θρυμματιστούν. Θαύμα είναι το γεγονός πως τελικά γλίτωσαν από τη μακρά περίοδο της εγκατάλειψης και δεν έκαναν φτερά, αφού πρόκειται για πραγματικά υπέροχα αγάλματα. Την περίοδο της ανακαίνισης τα συνεργεία τα βρήκαν σε άθλια κατάσταση και τα μετέφεραν σε ασφαλείς αποθήκες, ώστε να συντηρηθούν και να επανατοποθετηθούν αργότερα στη θέση τους. Τα λιοντάρια έχει φιλοτεχνήσει ο γλύπτης Φιλιππότης, ένας από τους σημαντικότερους γλύπτες της νεότερης Ελλάδας, έργα του οποίου βρίσκονται επίσης στην Εθνική και τη Δημοτική Πινακοθήκη, αλλά και στο Α’ Κοιμητήριο Αθηνών. Ο Καζούλης εξάλλου είχε αδυναμία στα έργα του Φιλιππότη και είχε μετατρέψει τη βίλα του σε γλυπτοθήκη.