Ηταν ένα ηλιόλουστο πρωινό του Μαρτίου του 2015. Συναντηθήκαμε στο λαϊκό κέντρο που διατηρούσε στην πλατεία Καραϊσκάκη και ήρθε παρέα με τον μόνιμο συνεργάτη του, τραγουδιστή Αντώνη Κυρίτση, και τα δυο εγγόνια του, τον Θοδωρή και τον Νίκο. Ο λόγος για τον θρύλο του κλαρίνου Πετρολούκα Χαλκιά, που έφυγε από τη ζωή πριν από λίγες ημέρες σε ηλικία 91 ετών.
- Από τη Βίβιαν Μπενέκου
Δέκα χρόνια πριν, όμως, είχαμε τη χαρά να τον ακούσουμε να μας μιλάει για τη ζωή του, στις λιγοστές συνεντεύξεις που έδινε. Μας μίλησε για το πρώτο του αυτοσχέδιο κλαρίνο από ένα ξύλο που βρήκε σε χωράφι του χωριού του, τον γάμο του στα 17 με τη Μαρία, τη γνωριμία του με τους Μπένι Γκούντμαν και Λούις Αρμστρονγκ στις ΗΠΑ, το υπεραιωνόβιο κλαρίνο του, το δημοτικό τραγούδι, καθώς και για το Ηρώδειο, το Μέγαρο Μουσικής και τις ατέλειωτες ουρές που σχηματίζονταν στο Half Note για να ακούσουν τον «τζαζίστα του δημοτικού τραγουδιού».
Σε εκείνη τη συνάντησή μας ευτυχήσαμε, επίσης, να τον ακούσουμε ζωντανά να παίζει το κλαρίνο του με τους μουσικούς που είχε φέρει και με τη συνδρομή της μουσικής εγκατάστασης που υπήρχε στον χώρο του. Επαιξε με το μαγικό του κλαρίνο πέντε δημοτικά τραγούδια, με τον Αντώνη Κυρίτση στο τραγούδι και τα εγγόνια του στα λοιπά όργανα… Σε εκείνη, λοιπόν, τη συνέντευξη, που εξελίχθηκε σε «μίνι ιδιωτική συναυλία», γνωρίσαμε έναν λαϊκό μύθο με μεγάλη αγάπη στο δημοτικό τραγούδι και με την έννοια η τέχνη του κλαρίνου να περάσει και στις επόμενες γενιές.
Ο Πετρολούκας Χαλκιάς ήταν ένας γλυκύτατος άνθρωπος, ευαίσθητος, ένας δεινότατος καλλιτέχνης και μια ευγενική φυσιογνωμία, που χαιρόταν τη ζωή και πίστευε σε αυτή. «Το κλαρίνο είναι ο ήχος της φύσης, των βουνών, του αέρα, των δέντρων, των ζώων και των λουλουδιών. Είναι οι ρίζες μας» ήταν τα λόγια του σπουδαίου δεξιοτέχνη Πετρολούκα Χαλκιά, που αφιέρωσε τη ζωή του στη διάσωση, στη διατήρηση και τη διάδοση του ηπειρώτικου ήχου, μετατρέποντάς τον σε παγκόσμιο πολιτιστικό πρεσβευτή της Ελλάδας. Επαιζε μέχρι τα βαθιά του γεράματα, από τα αγαπημένα του πανηγύρια μέχρι τα σημαντικότερα σαλόνια, το Μέγαρο Μουσικής, το Ηρώδειο, αλλά και τη μουσική σκηνή του Half Note, στην οποία συνωστίζονταν οι νεολαίοι και η ριζοσπαστική ελίτ για να τον ακούσουν.
Γεννημένος το 1934 στο Δελβινάκι Πωγωνίου, μέσα στη μουσική παράδοση της Ηπείρου, ο Πετρολούκας μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον όπου το κλαρίνο ηχούσε. Ο πατέρας του Περικλής Χαλκιάς και ο παππούς του με τον προπάππο του ήταν μουσικοί. Ο πατέρας του όμως δεν ήθελε ο Πετρολούκας να ασχοληθεί με το τραγούδι. «Ο πατέρας μου δεν ήθελε να μάθω κλαρίνο. Θυμάμαι μου έλεγε ότι “με αυτό δεν θα μπορέσεις να ζήσεις την οικογένειά σου”. Για αυτό και με έβαλε για δουλειά σε ένα γκαράζ, στα Γιάννενα. Μια μέρα, φεύγω από εκεί, πηγαίνω στο χωριό μου, βρίσκω το καλύτερο ξύλο, το τρυπάω και το φτιάχνω κλαρίνο. Αυτό ήταν το πρώτο μου κλαρίνο και με αυτό ξεκίνησα. Το κλαρίνο είναι η ζωή μου όλη» μας είπε ο βιρτουόζος του κλαρίνου, αμέσως μόλις μας είδε.
Αρχίζοντας να μιλάμε για τη ζωή του, ρωτήσαμε πώς βγήκε το όνομά του, το Πετρολούκας: «Το όνομά μου είναι Πέτρος Χαλκιάς. Ομως όταν βγήκα εγώ στο προσκήνιο ήδη υπήρχαν και έκαναν καριέρα οι Τάσος και Φώτης Χαλκιάς, με τους οποίους δεν είχα καμιά συγγένεια. Τότε με φώναξε ο Μίνως Μάτσας και μου λέει “πρέπει να βάλουμε κάτι για να ξεχωρίζεις”. Ο παππούς μου λεγόταν Λουκάς, οπότε το κάναμε Πετρολούκας». Ο Πετρολούκας, λοιπόν, άρχισε να παίζει κλαρίνο στα 10 του χρόνια. «Ξεκίνησα από πολύ μικρός και με έλεγαν το παιδί-θαύμα. Είναι μεγάλη δουλειά να παίζεις 10 χρονών κλαρίνο, κι εγώ έπαιζα επαγγελματικά από τότε» λέει ο ίδιος. Γρήγορα έγινε γνωστός σε όλη την Ηπειρο για την καθαρότητα του ήχου του, τη δεξιοτεχνία, αλλά κυρίως για την ψυχή που έδινε σε κάθε του ερμηνεία.
Ο Πετρολούκας παντρεύτηκε στα 17 του: «Οταν πήγα 17, γιατί εγώ γεννήθηκα το 1934 και το 1940 άρχισε ο πόλεμος, φύγαμε από το χωριό και πήγαμε στα Γιάννενα. Εκεί πήγαινα σχολείο και γνώρισα μια κοπέλα από το χωριό μου. Την παντρεύτηκα αμέσως. Στο γλέντι του γάμου, ξαφνικά κάνω μια πρόποση, που πάγωσε αρχικά τους πάντες… “Το πρώτο ποτήρι”, τους λέω, “θα το πιούμε στην πρώτη μου αγάπη”. Επειδή ήμουν πολύ μικρός νόμιζαν ότι θα πω κάτι περίεργο… Εγώ συνεχίζω, λέγοντας ότι “η πρώτη μου και μεγάλη αγάπη είναι το κλαρίνο και αυτό το ξέρει η γυναίκα μου”». Από τον γάμο του με τη Μαρία ο Πετρολούκας απέκτησε τρία παιδιά, τον Γιάννη, γιατρό σήμερα, τον πρόωρα χαμένο, εξαιρετικό κλαρινίστα Μπάμπη, που έφυγε από τη ζωή το 2018, και την Ολυμπία.
Τη δεκαετία του 1960, ακολουθώντας το μεταναστευτικό ρεύμα χιλιάδων Ελλήνων, ο Πετρολούκας Χαλκιάς έφυγε για την Αμερική, εκεί όπου διέπρεψε και έκανε τους πάντες να γνωρίσουν και να λατρέψουν το κλαρίνο, και το 1979, ήδη μύθος στο κλαρίνο, επέστρεψε οριστικά στην Ελλάδα. Με το κλαρίνο του, άλλωστε, κέρδισε την άδεια παραμονής στις ΗΠΑ, αλλά κυρίως άφησε άφωνους σπουδαίους τζαζίστες – μεταξύ αυτών τους θρυλικούς Λούις Αρμστρονγκ και Μπένι Γκούντμαν. Η φήμη του δεξιοτέχνη Πετρολούκα Χαλκιά διαδόθηκε γρήγορα στους κύκλους των μουσικών της τζαζ στη Νέα Υόρκη. Ετσι, ένα βράδυ, στο μαγαζί όπου έπαιζε ο Ελληνας, εμφανίστηκαν οι Μπένι Γκούντμαν και Λούις Αρμστρονγκ. Σε ένα διάλειμμα, ζήτησαν από τον σερβιτόρο να φέρει τον νεαρό μουσικό στο τραπέζι τους.
«Ο Μπένι Γκούντμαν τού ζήτησε να με ρωτήσει πώς έπαιξα όλα αυτά τα τραγούδια χωρίς αναλόγιο, πώς ήταν δυνατόν να τα ξέρω όλα απέξω. “Εμείς είμαστε παραδοσιακοί, δημοτικοί μουσικοί της Ελλάδας. Δεν γράφουμε και δεν διαβάζουμε μουσική, αλλά ό,τι περνάμε στα κομμάτια, το κρατάμε στο μυαλό μας” του είπα και εντυπωσιάστηκαν». Το όνομά του έγινε συνώνυμο του παραδοσιακού τραγουδιού. Ακόμα και τμήμα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας πήρε το όνομά του. «Στο Half Note, με αυτό το ιδιαίτερο και νεανικό κοινό, πώς παίξατε;» τον ρωτήσαμε. «Εδωσα αρκετά κονσέρτα εκεί, με την παρουσία πολύ διαφορετικού κόσμου από αυτόν που ακούει εμένα. Επιστήμονες και ανώτερη τάξη. Εκεί ακούς, δεν χορεύεις. Παρ’ όλα αυτά, ουρές έκαναν για να έρθουν».
Ο Πετρολούκας Χαλκιάς είχε την αγωνία για το δημοτικό τραγούδι και την επιβίωσή του και είχε άποψη για το ότι το παραδοσιακό τραγούδι δεν έχει τη θέση που του πρέπει στην ελληνική μουσική: «Εχουν ρίξει το δημοτικό τραγούδι στο εμπόριο, με διάφορες παραλλαγές που δεν του ταιριάζουν. Ετσι χάνει την αξία του. Ξέρουμε ότι το δημοτικό τραγούδι βασίζεται στη βυζαντινή μουσική και το ηπειρώτικο στην πεντατονική. Σήμερα παίρνουν κάποια στοιχεία του και τα μπλέκουν με το λαϊκό τραγούδι, βγάζοντας κάτι που δεν είναι το κλασικό, παραδοσιακό δημοτικό τραγούδι. Οι δικαιολογίες τους είναι ότι τα κάνουν καλύτερα. Τους απαντώ, λοιπόν, ότι και την Ακρόπολη θα μπορούσαν να την γκρεμίσουν και την ξαναχτίσουν ωραιότερη, όμως τις κολόνες της πρέπει να τις κρατήσουμε. Αυτό πρέπει να γίνει και στη μουσική. Να κρατήσουμε τους πυλώνες της». «Θέλετε να μας πείτε την ιστορία σας με τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ, τον Μπιλ Κλίντον;» ρωτήσαμε στη συνέχεια της κουβέντας μας.
«Είχε έρθει ο Μπιλ Κλίντον στην Ελλάδα, επί Καραμανλή, και πήγε φυσικά στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας τότε, τον Κάρολο Παπούλια, με τον οποίο εγώ ήμουν πολύ φίλος. Ο Παπούλιας είχε δικά μου cd, τα οποία και πρόσφερε στον Μπιλ Κλίντον, γιατί ο Κλίντον έπαιζε σαξόφωνο. Οταν εκείνος επέστρεψε στην Αμερική άκουσε τα τραγούδια μου και μου τηλεφώνησε…ενθουσιασμένος. Είχε ήδη πληροφορηθεί, δε, ότι εγώ ζούσα είκοσι χρόνια στην Αμερική» απάντησε. Το κλαρίνο του Πετρολούκα Χαλκιά, που ήταν η συντροφιά του μέχρι το τέλος, έχει βαριά ιστορία, που μετρά πάνω από έναν αιώνα: «Το δικό μου κλαρίνο το έχω περισσότερο από πενήντα χρόνια. Ομως η ηλικία του είναι εκατόν είκοσι ετών, από τα πρώτα που είχαν βγει. Εχει τον πιο γλυκό και μελωδικό ήχο που μπορεί να ακούσει κανείς. Τα καλύτερα κλαρίνα, ξέρεις Βίβιαν, είναι τα γαλλικά που κατασκευάζονται από ξύλο έβενο».
«Πώς έχετε τα πνευμόνια και παίζετε ακόμη;» ήταν η τελευταία απορία μας. «Οταν αγαπάς το κλαρίνο μιλάς μαζί του. Οπως μιλάμε μαζί τώρα, έτσι μιλάω και εγώ στο κλαρίνο μου. Εγώ χωρίς το κλαρίνο δεν ζω. Σκεφθείτε ότι είμαι τέταρτης γενιάς κλαρινίστας. Ολη μας η οικογένεια παίζει κλαρίνο. Ακόμη και το δισέγγονό μου» ήταν τα λόγια του εκπληκτικού Πετρολούκα Χαλκιά, που θα τον θυμόμαστε πάντοτε, γιατί τότε, εκτός των άλλων, μας αποχαιρέτησε με την εξής φράση: «Και εσείς που επιλέξατε σήμερα να μιλήσουμε για το δημοτικό τραγούδι, που επιλέξατε επίσης να ακούσετε τραγούδια μας, κάνετε τον ίδιο αγώνα με εμάς για να το κρατήσουμε όρθιο. Πιστεύω πως κάποια μέρα θα τιμηθείτε για αυτό που κάνετε».
Καλό ταξίδι, Πετρολούκα Χαλκιά!
