Η εξαρχία του Πανάγιου Τάφου στην καρδιά της Αθήνας που υποδέχεται κάθε χρόνο το αναστάσιμο «μήνυμα».
Λίγες ώρες προτού οι ιερείς στις εκκλησιές της χώρας αναφωνήσουν σήμερα δυνατά το «Δεύτε λάβετε φως», το βλέμμα των πιστών εστιάζει στην εξαρχία του Παναγίου Τάφου στην Πλάκα, εκεί όπου πλήθος κόσμου με λαμπάδες στα χέρια θα υποδεχτεί με κάθε επισημότητα το Αγιο Φως. Είναι ο χώρος που αποτελεί τον πνευματικό σύνδεσμο της Ελλάδας με τους Αγίους Τόπους, ο πρώτος σταθμός που πραγματοποιεί το σύμβολο της αιώνιας ζωής από τα Ιεροσόλυμα στη χώρα μας, ο ελληνικός «ναός του φωτός» με τη μεγάλη -αν και όχι τόσο γνωστή- ιστορία.
Καθώς το Αγιοταφίτικο μετόχι στους πρόποδες της Ακρόπολης ανοίγει τις πύλες του για να μυήσει την «Espresso της Κυριακής» στα άδυτα της κατανυκτικής ατμόσφαιράς του, λίγες ώρες προτού υποδεχτεί το Αγιο Φως, η «ξενάγηση» ξεκινά και η έκπληξη έρχεται κιόλας από την είσοδο στον ναό των Αγίων Αναργύρων. Οι δύο μικροί λίθοι που έχουν τοποθετηθεί εκεί προέρχονται από τον Πανάγιο Τάφο και τον Γολγοθά του μαρτυρίου. Στο συγκρότημα της οδού Ερεχθέως 18, εκεί όπου στεγάζεται η Εξαρχία και βρίσκεται η Ιερά Μονή των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού, δεσπόζει ένα υπέροχο νεοκλασικό κτίριο. Προτού χτιστεί η Εξαρχία, υπήρχε μόνο η μονή, που αποτελεί μετόχι του Παναγίου Τάφου από τον 18ο αιώνα, και τα γύρω κελιά, όπου διέμενε ο εκάστοτε έξαρχος του Παναγίου Τάφου.
Η αρχιτεκτονική του ναού των Αγίων Αναργύρων -ένα από τα ξεχωριστά βυζαντινά μνημεία της Αττικής- είναι καμαροσκέπαστη μονόκλιτη βασιλική, που υψώθηκε πάνω στα ερείπια αρχαιοελληνικού ναού αφιερωμένου στην Αφροδίτη. Ο ναός χρονολογείται τον 12ο αιώνα, χτίστηκε από τη Μαρία Κομνηνή, την κόρη του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου και ήταν αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Τον 17ο αιώνα ο ναός πέρασε στην ιδιοκτησία της οικογένειας Κολοκύνθη, ενώ το 1651 ο απόγονός τους ιερέας Δημήτριος Κολοκύνθης ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη προκειμένου να λάβει άδεια από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιωαννίκιο τον Β’, προκειμένου να ιδρύσει γυναικεία μονή στην οποία αφιέρωνε όλη την περιουσία του.
Πράγματι, ο Πατριάρχης εξέδωσε πατριαρχικό σιγίλιο (επίσημο έγγραφο) με το οποίο ιδρύθηκε η γυναικεία μονή των Αγίων Αναργύρων, που αργότερα μεταβλήθηκε σε ανδρική. Το 1760 ο τότε έξαρχος του Παναγίου Τάφου στην Αθήνα αρχιμανδρίτης Ιάκωβος αγόρασε τη μονή, που είχε εγκαταλειφθεί και είχε απομείνει χωρίς μοναχούς, και την έκανε μετόχιο του Παναγίου Τάφου, ωστόσο δεκαετίες αργότερα, το 1831, ο έξαρχος του Παναγίου Τάφου Λεόντιος έγραφε με καημό πως βρήκε το μετόχι σε άθλια κατάσταση. Η επιχείρηση της σωτηρίας της μονής ξεκίνησε τελικά το 1858, όταν ο Πατριάρχης Κύριλλος με επιστολή του προς τον έξαρχο του Παναγίου Τάφου στην Αθήνα Ιωσήφ Κρητικάκη έδωσε τις οδηγίες για την ανακαίνιση του μετοχίου και των κτιριακών εξαρτημάτων.
Ιερά σκεύη και κώδωνας
Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Κύριλλος ο Β’, ο «σωτήρας» του Αγιοταφίτικου μετοχίου, δεν μερίμνησε μόνο για την ανακαίνιση των κτιρίων. Ηταν εκείνος που φρόντισε να αποσταλούν με γαλλικό ατμόπλοιο πολυέλαιοι, κανδήλια, ιερά σκεύη, καθώς και άμφια, τόσο διακονικά όσο και ιερατικά, για τους πατέρες που υπηρετούσαν στο μετόχι. Ο ναός των Αγίων Αναργύρων στολίστηκε με καινούργιο σκαλιστό τέμπλο και με εικόνες ιστορημένες από Αθηναίους αγιογράφους, με μανουάλια από αθηναϊκό εργαστήριο και με κώδωνα που έφτασε ακτοπλοϊκώς από την Οδησσό της Ρωσίας.
Παράλληλα, φρόντισε να αποστείλει και χρήματα που ήταν απολύτως αναγκαία για τις εργασίες. Ετσι, το 1858, όταν ανακαινίζονταν και τα υπόλοιπα κτίρια του μετοχίου, χτίστηκε επί της οδού Ερεχθέως 18 και το νεοκλασικό κτίριο στο οποίο οι εξωτερικές κόγχες προσδίδουν μια εκκλησιαστική πινελιά. Σήμερα η μονή των Αγίων Αναργύρων εξακολουθεί να είναι η έδρα της Εξαρχίας του Παναγίου Τάφου στην Αθήνα, ενώ σε αυτή διαμένει ο εκάστοτε έξαρχος, ο οποίος τυγχάνει μέλος της Αγιοταφικής αδελφότητας.
ΘΑΝΟΣ ΜΑΚΡΟΓΑΜΒΡΑΚΗΣ – Φωτ.: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΜΑΣΙΑΣ
