Φίλτρα, φάρμακα, χιτώνες με χημικές ουσίες, ακόμη και… δηλητήρια χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για την ενίσχυση του έρωτα στην αρχαία Ελλάδα. Στην εντυπωσιακή αυτή διαπίστωση έφτασε η βιολόγος Ειρήνη Τζανετουλάκου, στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού που έκανε στο διατμηματικό πρόγραμμα «Ιστορία της Ιατρικής και Βιολογική Ανθρωπολογία», της Ιατρικής Σχολής των ΑΠΘ και ΔΠΘ.
«Αν αναζητήσουμε την έννοια του φαρμάκου σε ένα λεξικό της αρχαίας ελληνικής, θα δούμε ότι είχε μια πολύ ευρύτερη σημασία από αυτή που γνωρίζουμε σήμερα. Το φάρμακο χρησιμοποιείτο ως θεραπευτικό ή προληπτικό μέσο. Ομως εκτός από το θεραπευτικό μέσο, φάρμακο ήταν και το δηλητήριο, αυτό που σήμερα ο λαός ονομάζει φαρμάκι. Φάρμακο ήταν και το “φάρμακον της λύπης”, όπως λέγανε μία ουσία, η οποία θα θεράπευε από τη λύπη» δήλωσε αρχικά η βιολόγος και συνέχισε: «Από την άλλη πλευρά, ήδη από τα αρχαία χρόνια σε αρκετά κείμενα ο έρωτας έχει περιγραφεί και ως ασθένεια. Η Σαπφώ τον περιγράφει ως πυρετό. Στον “Ιππόλυτο” του Ευριπίδη οι θεραπαινίδες της Φαίδρας όταν βλέπουν την κυρά τους, που είναι ερωτευμένη, λένε: “Είναι άρρωστη. Μέσα στο σπίτι της λιώνει στο κρεβάτι”, σαν να περιγράφουν κάποιον άνθρωπο άρρωστο».
Η ίδια ολοκλήρωσε την εργασία της, με τίτλο «Ερως Φαρμακεύς: Ερωτικά φάρμακα και δηλητήρια στην αρχαία ελληνική τραγωδία», που πραγματοποιήθηκε υπό την επίβλεψη της ομότιμης καθηγήτριας Φαρμακολογίας Μαρίας Μυρωνίδου – Τζουβελέκη, και παρουσιάζεται ως αναρτημένη ανακοίνωση στο 13ο Επιστημονικό Συνέδριο Τμήματος Ιατρικής ΑΠΘ. Οπως εξήγησε, το ενδιαφέρον της για την αρχαία ελληνική τραγωδία ήταν αυτό που την έκανε να ασχοληθεί στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού της με τα ερωτικά φάρμακα και τα δηλητήρια, αρχίζοντας από την αρχαία Ελλάδα.
«Υπάρχουν κάποιες αρχαίες ελληνικές τραγωδίες στις οποίες αναφέρονται σχετικές παρασκευές και ουσίες, οι οποίες χρησιμοποιούνται είτε για να προκαλέσουν τον έρωτα σε κάποιον είτε για να εκδικηθούν κάποιον εξαιτίας του έρωτα. Είναι αυτές οι ουσίες ένα δημιούργημα της φαντασίας του δημιουργού τους ή σχετίζονται με κάποιες πρακτικές που υπήρχαν στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων; Μην ξεχνάμε ότι δεν πρόκειται για ιατρικά κείμενα αλλά για λογοτεχνικά κείμενα, τα οποία είχαν γραφτεί για να χρησιμοποιηθούν σε μία θεατρική παράσταση. Ξεκίνησα την αναζήτηση σχετικών αναφορών καταρχάς με πρωτογενές υλικό όλες τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες. Βρήκα τέσσερις τραγωδίες στις οποίες υπάρχουν οι σχετικές αναφορές και τις οποίες έχω καταγράψει αναλυτικά» είπε χαρακτηριστικά και συνέχισε, διευκρινίζοντας:
«Είναι οι τραγωδίες “Τραχίνιες”, “Μήδεια” και “ Ανδρομάχη” του Ευριπίδη και ο “Ιππόλυτος” του Σοφοκλή. Από εκεί και πέρα άρχισα να αναζητώ άλλες πηγές, άλλα κείμενα που θα μου έδιναν στοιχεία για τη ζωή των αρχαίων Ελλήνων και βρήκα πάρα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία. Είναι πολύ γλαφυρές οι περιγραφές στην τραγωδία. Υπάρχει μία πολύ ωραία μελέτη του Christopher Faraone, με τίτλο “Αρχαία ελληνική μαγεία”, που έχει πλήθος παπύρων και πινακίδων, με επιγραφές αρχαίας ελληνικής ερωτικής μαγείας. Αλλά υπάρχουν αναφορές και έξω από τη δική μας χώρα. Στην Ινδία υπάρχουν κάποιοι θρύλοι που αναφέρονται σε δηλητηριασμένους χιτώνες. Το καταπληκτικό είναι ότι βρήκα και στη νεότερη Ιστορία αναφορές που έχουν ανάλογες περιγραφές. Στη βικτωριανή Αγγλία έφτιχναν φορέματα με συγκεκριμένο πράσινο χρώμα, το οποίο περιείχε αρσενικό, τα λεγόμενα arsenic dresses».
Οπως εξήγησε η Ελληνίδα βιολόγος, οι γυναίκες που τα φορούσαν δεν γνώριζαν ότι αυτό θα τις έβλαπτε. «Ηταν μικρές οι ποσότητες του αρσενικού, όμως αποδείχτηκε ότι μακροπρόθεσμα, καθώς ίδρωναν οι γυναίκες που τα φορούσαν (όπως ίδρωνε και ο Ηρακλής), διείσδυε το αρσενικό μέσα από το δέρμα στον οργανισμό τους, με αρνητικές συνέπειες στην υγεία τους. Τα πράγματα ήταν χειρότερα για τις εργάτριες που έφτιαχναν αυτά τα υφάσματα. Υπάρχει σε εφημερίδα της εποχής αναφορά στον θάνατο μιας κοπέλας, η οποία δούλευε σε εργοστάσιο όπου έφτιαχνε κάποια τεχνητά άνθη που πασπάλιζε με αρσενικό. Η κοπέλα αυτή έπεσε στο πάτωμα με σπασμούς και έβγαζε αφρούς από το στόμα της και όταν μετά της έκαναν νεκροψία βρήκαν αρσενικό σε στομάχι και συκώτι» κατέληξε η κυρία Τζανετουλάκου.
