Το… θαύμα της ομιλίας παιδιών στο φάσμα του αυτισμού μέσα από τη μουσική μάς περιγράφει η Τζένη Βικάτου, η μητέρα ενός αυτιστικού αγοριού, του Γιάννη, που κατάφερε μέσα από τη μουσική να μιλάει και να επικοινωνεί. Ο αυτισμός τις περισσότερες φορές δεν δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα του «λόγου». Αυτό δημιουργεί διάφορες αντιδράσεις στον άνθρωπο με αυτισμό, γιατί μεγαλώνοντας συσσωρεύει πληροφορίες που θέλει να εξωτερικεύσει με λόγο, αλλά δεν μπορεί.
Ολη αυτή η ένταση που υπάρχει μέσα του στη μάταιη υπερπροσπάθεια επικοινωνίας κάποιες φορές εξωτερικεύεται ως «επιθετική» συμπεριφορά, ανάλογα με τις συνθήκες διαβίωσης, τις προσλαμβάνουσες και το πόσο δημιουργική και αρεστή τού είναι η καθημερινότητα που υπάρχει στη ζωή του. Η Τζένη Βικάτου είναι η μητέρα ενός λεκτικού αυτιστικού ενήλικα 25 ετών από την Πάτρα. Είναι μουσικοδιδάσκαλος στα κρουστά, στο πιάνο και στην κιθάρα. Εζησε το θαύμα της μουσικής στο ίδιο της το παιδί και στη συνέχεια στα «αγγελούδια» που διδάσκει. Αυτή η μητέρα κατάφερε κάτι για το οποίο πολλές μητέρες καθημερινά προσεύχονται: να αποκτήσουν τα παιδιά τους τη δυνατότητα της επικοινωνίας μέσω της ομιλίας.
Πόσα χρόνια ασχολείστε με τη μουσική;
Στον θαυμαστό κόσμο της μουσικής είμαι από επτά ετών. Ως μουσικοδιδάσκαλος είμαι πλέον 40 χρόνια. Τα τελευταία 18 χρόνια ασχολούμαι αποκλειστικά με τα «αγγελούδια» μου, τα παιδιά της αγάπης, τα παιδιά της καρδιάς μου, δηλαδή με τα παιδιά που είναι στο φάσμα του αυτισμού.
Οταν γεννήσατε τον Γιάννη, σταματήσατε να ασχολείστε;
Ποτέ δεν σταμάτησα να ασχολούμαι με τη μουσική, γιατί ήταν η δουλειά μου και βιοποριζόμουν απ’ αυτήν. Ημασταν μονογονεϊκή οικογένεια μέχρι τα τέσσερα χρόνια του Γιάννη μου. Μετά γνώρισα τον θαυμάσιο άντρα-πατριό (πατέρα) και άλλαξε η ζωή μας. Η μουσική ήταν πάντα στη ζωή μου. Για κανέναν λόγο δεν θα έφευγε, και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια που είμαι με τα «αγγελούδια» μου, επειδή μου δίνουν δύναμη, εξελίσσομαι και ως μουσικοδιδάσκαλος, αλλά και ως άνθρωπος. Παράλληλα, είναι και ένα στοίχημα μεταξύ της μουσικής και του αυτισμού, γιατί έχω διαπιστώσει πως κάθε φορά αυτό το στοίχημα το κερδίζουν τρεις κυρίες: η υπομονή, η επιμονή και η μεγάλη… σταρ που λέγεται μουσική.
Πότε διαπιστώσατε πως το παιδί σας έχει ενδιαφέρον για τη μουσική;
Το κατάλαβα από τη στιγμή που γεννήθηκε. Πάντα υπήρχε μουσική μέσα στο δωμάτιό του. Τον ηρεμούσε, τον έκανε να γελάει, να κουνάει χεράκια και ποδαράκια, να κάνει μιμητικές κινήσεις (φυσικά με τη βοήθεια κάποιου). Στην ηλικία των 4 ετών μία μέρα, εντελώς αναπάντεχα και δίχως τη δική μου παρότρυνση, σηκώθηκε από τον καναπέ όπου καθόμασταν μαζί και πήγε μόνος του, κάθισε στο πιάνο κι έβαλε τα μικρούλια δαχτυλάκια του στα πλήκτρα. Δοκίμαζε τους ήχους. Κάθε φορά που έβγαζε ήχο, χαιρόταν τόσο πολύ! Δεν τον είχα ξαναδεί τόσο ενθουσιασμένο. Ο Γιάννης μου είχε ήδη διαγνωστεί στο φάσμα του αυτισμού. Εκτοτε δεν περνούσε μέρα που να μην καθόταν από μόνος του στο πιάνο και να απολαμβάνει τους ήχους του. Η μουσική τον συνόδευε σε κάθε του δραστηριότητα, από την ανάγνωση παραμυθιών έως και τη βόλτα του στις κούνιες. Ηταν η μόνιμη παρέα του, η καλή του φίλη, η σύμμαχός του σε ό,τι έπρεπε να βρει τον τρόπο και να το καταφέρει. Ηταν η έμπνευση και η παρηγοριά του ταυτόχρονα.
Πότε αποφασίσατε να αρχίσει ο γιος σας μαθήματα μουσικής;
Με δάσκαλο άρχισε στα πέντε του χρόνια και, όσο και να σας φανεί παράξενο, δεν άρχισε μ’ εμένα, γιατί ήθελα να πειθαρχεί και συνήθως τα παιδιά δεν πειθαρχούν με τους γονείς τους. Εγώ ήμουν πάντα η δεύτερη δασκάλα του, στο σπίτι. Ξεκίνησε πέντε ετών τη μουσικοθεραπεία και στα επτά του πλέον κανονικά μαθήματα κλασικού πιάνου.
Σε ποια ηλικία άρχισε να μιλάει ο Γιάννης;
Λεξούλες και «μπαμπαλίσματα», όπως τα λέμε στη γλώσσα των μωρών, έκανε πάντα. Ο Γιάννης μου είχε ένα μεγάλο ταλέντο, γιατί ενός έτους αναγνώριζε και μας έλεγε όλες τις μάρκες και τα μοντέλα των αυτοκινήτων, όμως μονολεκτικά. Παρατήρησα όμως πως, όταν τραγουδούσε, έλεγε όλα τα λόγια κανονικά. Αυτό που σκέφτηκα αμέσως και το έκανα πράξη ήταν να του μιλάω τραγουδιστά και τότε διαπίστωσα πως το παιδί μου άρχισε και μίλαγε καλύτερα. Εκανε προτάσεις. Αυτός ο τρόπος τραγουδιστής ομιλίας τον βοήθησε στην κατανόηση εννοιών, στην πειθαρχία, στα όρια και, όταν ξεκίνησε κανονικά το μάθημα μουσικής, από εκεί και ύστερα άρχισε η άνοδος.
Πόσο δαπανηρό είναι για έναν γονέα το κόστος των μουσικών μαθημάτων;
Θα σας απαντήσω με πλήρη ειλικρίνεια γιατί δυστυχώς στην Ελλάδα όλες οι θεραπείες για τα «αγγελούδια» μας είναι πανάκριβες και πολλές φορές δεν γίνεται και σωστή δουλειά. Αυτό το διαπιστώνω καθημερινά κι εγώ, και επειδή είμαι πρώτα άνθρωπος και μετά επαγγελματίας μουσικοδιδάσκαλος, απορώ με όσους εξαιτίας της ιδιαιτερότητας των παιδιών μας αυξάνουν τις τιμές των διδάκτρων. Απεναντίας, θα έπρεπε να είναι οι τιμές πιο προσιτές, γιατί τα παιδιά με αναπηρία έχουν θεραπευτική ανάγκη, ακόμα και σε καθημερινή συχνότητα, τέτοιου είδους θεραπείες. Η μαγεία της μουσικής κάνει θαύματα και τα θαύματα δεν πρέπει να τα περιορίζει η αισχροκέρδεια κάποιων.
Θυμάστε την πρώτη στιγμή που μίλησε ο Γιάννης χωρίς παράλληλα να τραγουδάει;
Είναι δυνατόν να ξεχάσω κάτι τέτοιο, δεν υπάρχει όμως μία συγκεκριμένη στιγμή, κύλησαν όλα σαν νερό από τη στιγμή που το παιδί μου έγινε μαθητής μουσικής. Εκεί στην ηλικία των 7 ετών ξεκίνησε η μη τραγουδιστή ομιλία του.
Το «θαύμα» της μουσικής το έχετε ζήσει και με άλλα παιδιά;
Το θαύμα της μουσικής με τα «αγγελούδια» μου το ζω κάθε μέρα τα τελευταία 17 χρόνια. Κάνω μάθημα σε παιδί με αυτισμό, μη λεκτικό, 9 ετών, που δεν ήθελε να έρχεται και λόγω έλλειψης επικοινωνίας ήταν επιθετικό τόσο σε μένα όσο και στον εαυτό του. Ομως οι καλές μας νεράιδες «υπομονή» και «επιμονή» αλλά και η υγιής «συνεργασία» γονέα και διδασκάλου κατάφεραν έπειτα από δύο ολόκληρα χρόνια να δημιουργήσουν ένα πολύ ευτυχισμένο παιδί, που έχει βρει τον δρόμο του μέσω της μουσικής και με μεγάλη χαρά πλέον καταφέρνει να παίζει κρουστά και ρυθμούς και με δική του απόφαση ξεκινάει και πιάνο.
Αν αυτό δεν είναι θαύμα, τότε ποιο είναι; Αν δεν ήσασταν μουσικός, ο Γιάννης θα μιλούσε;
Σε καμία περίπτωση στο επίπεδο που έχει καταφέρει να μιλάει σήμερα. Θα πρέπει να καταλάβουμε πως η μουσική είναι πολυδύναμη θεραπεία για όλους, πόσο μάλλον για τους ανθρώπους με αναπηρία. Μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά και αποτελεσματικά στον λόγο, στην έκφραση, στην κατανόηση, στην πειθαρχία, στην ψυχική ηρεμία, στην αυτοπεποίθηση και σε κάτι ακόμα πιο σημαντικό: Η μουσική μπορεί να απορροφήσει τον άνθρωπο και ατομικά αλλά και ομαδικά. Εκεί είναι η μεγάλη μας δύναμη, η κοινωνικοποίηση και η δημιουργική ομάδα που κάποια στιγμή καταφέρνουν να ενταχθούν «αγγελούδια» που δεν είχαν καν φίλους.
Πώς μπορεί να διαπιστώσει ένας νέος γονέας ότι η μουσική ενδιαφέρει το παιδί του;
Είναι κάτι πολύ απλό, γιατί όλα τα παιδιά αγαπούν τη μουσική. Οταν το μωρό σού ζητάει να ακούει μουσική και διαπιστώνεις πως το ηρεμεί, ή όταν χτυπάει αντικείμενα με τα χεράκια του προσπαθώντας να δημιουργήσει μελωδικούς ήχους, τότε συμβουλεύω τους γονείς να οδηγήσουν τα μωρά τους στο θεραπευτικό θαύμα της.
Η μουσική είναι τελικά «θεραπεία» για τα παιδιά με αναπηρία;
Για μένα είναι, ναι. Είναι η καλύτερη θεραπεία.
Θα βοηθούσε τα παιδιά ΑμεΑ αν εντασσόταν το μάθημα της μουσικής στα ειδικά σχολεία;
Θα ήταν σωτήριο, αρκεί οι μουσικοδιδάσκαλοι που θα αναλάβουν αυτό το «θαύμα» να είναι γνώστες, να έχουν όραμα και να αγαπούν τα «αγγελούδια». Γι’ αυτό πρέπει να είναι προικισμένοι με περισσή «υπομονή» και «επιμονή». Τίποτα δεν γίνεται μόνο με γνώσεις. Πρέπει και η ψυχή σου να είναι ικανή να ταχθεί δίπλα στα παιδιά με αναπηρία. Είναι δύσκολες οι συνθήκες των θεραπευτών και, αν δεν είσαι ικανός γι’ αυτό το επάγγελμα, τότε καλύτερα να μην το υπηρετήσεις, γιατί τα θαύματα γίνονται μόνο όταν οι ψυχές είναι αγνές. Οταν εργάζεσαι με «αγγέλους», πρώτα πρέπει να αγαπάς τον σκοπό κι έπειτα το χρήμα…
