❱❱ Η «χαρτογράφηση» της ψυχολογικής κακοποίησης ανηλίκων και οι τρόποι πρόληψης του φαινομένου
Μεταξύ των διάφορων μορφών βίας διακρίνεται η εκδήλωση της ψυχολογικής κακοποίησης. Αν και δεν αφήνει σωματικά σημάδια, σίγουρα αφήνει ως αιώνια κατάλοιπα και απωθημένα ίχνη συναισθηματικών διαταραχών και συμπεριφορών. Πρόσφατα ψυχολόγοι ερευνητές προσπάθησαν να θίξουν τις επιπτώσεις του φαινομένου της «γνωστής – άγνωστης» λεκτικής βίας.
Τα παιδιά που κακοποιούνται συναισθηματικά αντιμετωπίζουν ανάλογα έως και χειρότερα ψυχολογικά προβλήματα από τα παιδιά που δέχονται σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση, σύμφωνα με μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε από την American Psychological Association. Αν και το φαινόμενο έχει πραγματικές διαστάσεις, η ψυχολογική βία σπάνια συμπεριλαμβάνεται σε προγράμματα με στόχο την πρόληψη και την αποφυγή τέτοιων συμπεριφορών.
Ο επικεφαλής της μελέτης Joseph Spinazzola επισημαίνει: «Στην παιδική ηλικία η ψυχολογική κακοποίηση υπερισχύει των υπόλοιπων μορφών κακοποίησης όπως και τα καταγεγραμμένα περιστατικά των νέων θυμάτων. Για αυτούς τους λόγους η πρόληψη του φαινομένου θα έπρεπε να είναι στην πρώτη γραμμή αντιμετώπισης των περιστατικών».
Η πλειονότητα των παιδιών, συγκεκριμένα το 62%, είχε δεχτεί ψυχολογική κακοποίηση και περίπου το 24% όλων των περιπτώσεων είχε δεχτεί κάποιες τυπικές μορφές ψυχολογικών εκβιασμών, όπως bullying, τρομοκρατική συμπεριφορά, λεκτικές απειλές και εκβιασμοί.
Παρατηρήθηκε ότι τα παιδιά που είχαν πέσει θύματα του συγκεκριμένου είδους βίας υπέφεραν από διαταραχή γενικευμένου άγχους, κατάθλιψη, απόσυρση, απομόνωση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, παρουσίαζαν συμπτώματα αυτοτραυματισμού και μετατραυματικού στρες, ενώ πολλά είχαν σκεφτεί έστω και μία φορά να αυτοκτονήσουν. Η συχνότητα των αυτοκαταστροφικών σκέψεων ήταν ίδια έως αντίστοιχη με των παιδιών που είχαν υποστεί σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση.
Προβλήματα συμπεριφοράς
Οσα από αυτά είχαν δεχτεί ψυχολογική κακοποίηση, στο σχολείο ή στο σπίτι, παρουσίαζαν μοναχική συμπεριφορά, ήθελαν να διατηρούν απόσταση από τους υπολοίπους και παρουσίαζαν έντονα προβλήματα στη συμπεριφορά.
Εκείνα που απαιτούνται, όπως τονίζεται στην έρευνα, είναι περισσότερη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού, ώστε να καταλάβουν όλοι οι άνθρωποι πόσο ζημιογόνα είναι για ένα παιδί η ψυχολογική κακοποίηση. Το πρόβλημα, σύμφωνα με τους ερευνητές, είναι ότι η ψυχολογική κακοποίηση δεν θεωρείται σοβαρό κοινωνικό ταμπού, όπως η σωματική και σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών. Η Αμερικανική Οργάνωση Ψυχολογίας θίγει ένα θέμα που έχει ανάγκη να γνωστοποιηθεί όχι μόνο μέσα στο στενό πλαίσιο μίας χώρας αλλά διεθνώς. Η ψυχολογική βία ανοίγει τα πλοκάμια της παντού, δεν γνωρίζει από γεωγραφικά σύνορα, δεν έχει φραγμούς, είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο.
Και επειδή, ως γνωστόν, δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές για ιδανικούς γονείς, όταν κάνουν κάποιον λανθασμένο χειρισμό μπορούν να το παραδεχτούν, να τον αναγνωρίσουν, να συζητήσουν και να ζητήσουν συγγνώμη από το παιδί. Στη συνέχεια, να προσπαθήσουν να εξηγήσουν τους λόγους που φέρθηκαν άσχημα και να δείξουν ότι μετάνιωσαν ειλικρινά με μια μεγάλη αγκαλιά γεμάτη στοργή, αγάπη, τρυφερότητα και αποδοχή. Επίσης, μπορούν οι ίδιοι οι γονείς να απευθυνθούν σε ψυχολόγο για συμβουλευτική, για να αντιμετωπίσουν το δικό τους πρόβλημα συμπεριφοράς.
Οι συγκρούσεις, οι εντάσεις, οι διαφωνίες και οι διαφορές ανάμεσα στα παιδιά και στους γονείς είναι αναπόφευκτες και πολλές φορές η αντιπαράθεση είναι γόνιμη για τη σχέση. Ωστόσο, το σημαντικό είναι να καταλήγουν σε συμμαχία και όχι εχθρότητα και μνησικακία.
Το «πρόσωπο» του «τέρατος» που απειλεί!
Ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα κακοποίησης:
• Η αρνητική κριτική και η σύγκριση με άλλα παιδιά (π.χ. «ο συμμαθητής σου είναι καλύτερος από σένα, οι δικοί σου βαθμοί δεν είναι καλοί»).
• Οι έντονοι διαπληκτισμοί μεταξύ των γονέων με ύβρεις και προσβλητικούς χαρακτηρισμούς.
• Η τιμωρία ως μέτρο αντιμετώπισης χωρίς λογική εξήγηση.
• Η αυστηρότητα με θυμό και φωνές.
• Τα κοροϊδευτικά σχόλια απέναντι στα παιδιά.
• Η απαξίωση (π.χ. «δεν κάνεις τίποτα σωστά»).
• Ο χλευασμός και η ειρωνεία.
• Η απομόνωση.
• Η στέρηση της τροφής.
• Οι σωματικές τιμωρίες (π.χ. ξύλο).
• Η παραμέληση των αναγκών του.
• Οι προσβολές για το φύλο του παιδιού (π.χ. «τι άντρας είσαι εσύ» κ.λπ.).
Η ψυχολογική κακοποίηση μπορεί να έχει κατ’ επέκταση ορισμένες από τις ακόλουθες συνέπειες:
• Δυσκολίες συγκέντρωσης και χαμηλή σχολική επίδοση.
• Διαταραχές ύπνου και συχνούς εφιάλτες.
• Διατροφικές διαταραχές (ψυχογενής βουλιμία ή ανορεξία).
• Κατάθλιψη και αυξημένο άγχος.
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση.
• Παραβατική και βίαιη συμπεριφορά.
• Τάσεις αυτοκαταστροφής και αυτοτραυματισμού.
• Χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών.
• Ελλειψη αυτοεκτίμησης, αντικοινωνικότητα και απόσυρση.
MSc Κλινική Ψυχοπαθολόγος –
Ψυχοθεραπεύτρια
Universite Paris VIII – St. Denis – Vincennes, France
www.michalopoulou.gr
www.facebook.com/
Σοφία Π. Μιχαλοπούλου
