Ο Αγιος Γεώργιος ( το “Νησί 2”) περνά στο ΤΑΙΠΕΔ για τα περαιτέρω.
Η Σπιναλόγκα που φιλοξενούσε εξόριστους λεπρούς από το 1905 μέχρι το 1957 αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Ενα εξίσου σημαντικό μνημείο της Ιστορίας είναι και το -άγνωστο σε πολλούς- νησάκι του Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνας, το «Νησί» Νο 2, που από το 1865 έως το 1947 αποτελούσε τόπο εξορίας των ασθενών με χολέρα, αλλά και λοιμοκαθαρτήριο των ταξιδιωτών από το εξωτερικό που έφταναν στη χώρα μας. Το ελληνικό δηλαδή Ελις Αϊλαντ.
Οπως το νησί των κολασμένων Ελις υπήρξε η πύλη υποδοχής της Αμερικής για εκατομμύρια μετανάστες, έτσι και ο Αγιος Γεώργιος ήταν η πύλη υποδοχής των χιλιάδων προσφύγων που υποχρεούνταν σε καραντίνα, υπό τον φόβο των ασθενειών της εποχής. Η ιστορική αυτή νησίδα φαίνεται τώρα πως βγαίνει στο σφυρί, αφού με απόφαση της Διυπουργικής Επιτροπής Αναδιαρθρώσεων και Αποκρατικοποιήσεων παραχωρείται στο Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) για να πάρει σειρά για… ξεπούλημα.
Μιλώντας στην «Espresso της Κυριακής» ο δήμαρχος Γιάννης Τσαβαρής τόνισε ότι εδώ και περίπου μία τριετία έχει ξεκινήσει «αποστολή σωτηρίας», μια διαδικασία δηλαδή για την επιστροφή της νησίδας στον δήμο: «Από την 1η Ιανουαρίου του 2011, οπότε ανέλαβα δήμαρχος, έχω βάλει σκοπό να περιέλθει στη Σαλαμίνα ξανά ο Αγιος Γεώργιος, διότι για κάποιες δεκαετίες είχε παραχωρηθεί στον Ναύσταθμο του Πολεμικού Ναυτικού για τις λειτουργικές ανάγκες του.
»Πράγματι, η υπόθεση πέρασε από τις διάφορες βαθμίδες διοίκησης του Πολεμικού Ναυτικού προκειμένου αυτός ο χώρος να επιστραφεί στον δήμο. Γνωρίζαμε ότι κάποια στιγμή, αφού τελείωνε η διαδικασία από το υπουργείο Εθνικής Αμυνας, θα πήγαινε στο υπουργείο Οικονομικών και αυτό θα μας το επέστρεφε» τόνισε ο κ. Τσαβαρής, ξεκαθαρίζοντας ότι δεν ξέρει αν κάποιοι έχουν καταστρατηγήσει τα συμφωνηθέντα: «Αυτό πραγματικά δεν το γνωρίζω. Ομως σκοπεύω να επισκεφθώ άμεσα τους υπουργούς Εθνικής Αμυνας και Οικονομικών για να με ενημερώσουν σχετικά. Τι έχουν στο μυαλό τους θα φανεί…»
Ο Αγιος Γεώργιος του λοιμοκαθαρτηρίου είναι ένα νησάκι έκτασης 9.000 στρεμμάτων, που βρίσκεται βόρεια του Σαρωνικού κόλπου και ανατολικά της Σαλαμίνας, με την οποία το ενώνει μια γέφυρα. Σε αυτή τη γη έζησαν υποχρεωτικά για τρεις εβδομάδες χιλιάδες άνθρωποι, οι οποίοι στη συνέχεια προωθούνταν για να δημιουργήσουν νέες πατρίδες στην Καρδίτσα, στην Αριδαία, στον Βόλο, άλλοι στα Ιωάννινα και κάποιοι στις Σέρρες. Το πρώτο λοιμοκαθαρτήριο είχε δημιουργηθεί στο λιμάνι του Πειραιά στις αρχές του 19ου αιώνα και εκεί οι επιβάτες των πλοίων του εξωτερικού από ορισμένα λιμάνια υποχρεούνταν σε ολιγοήμερη καραντίνα, λόγω των πολλών μεταδοτικών ασθενειών της εποχής και κυρίως της χολέρας.
Οι ρυθμοί όμως με τους οποίους αναπτυσσόταν το λιμάνι ήταν γοργοί και οι αποθηκευτικοί χώροι πλέον δεν αρκούσαν, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα το κτίριο του λοιμοκαθαρτηρίου να μεταβληθεί το 1863 σε αποθηκευτικό χώρο εμπορευμάτων. Ετσι το λοιμοκαθαρτήριο μεταφέρθηκε στο νησάκι του Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνας, όπου όσοι ταξιδιώτες έφταναν από το εξωτερικό στη χώρα μας υποχρεώνονταν να μείνουν μέχρι και 21 ημέρες. Επειδή η εγκατάσταση του λοιμοκαθαρτηρίου σε γενικές γραμμές ήταν άθλια, το 1865 μετατράπηκε επίσημα σε Υγειονομικό Φυλάκιο και σύμφωνα με την εντοιχισμένη ενεπίγραφη στήλη, κατασκευάστηκαν η αποβάθρα, οι δρόμοι και ανακαινίστηκε η παμπάλαια εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Στο λοιμοκαθαρτήριο αντιμετωπίστηκαν κρούσματα χολέρας και χιλιάδες άνθρωποι πέρασαν τη διαδικασία της κάθαρσης σε συνθήκες συχνά απάνθρωπες. Είναι χαρακτηριστικό πως μόνο το 1884 δέκα ιστιοφόρα και 25 ατμόπλοια έστειλαν τους 1.239 επιβάτες τους για κάθαρση. Στο ίδιο λοιμοκαθαρτήριο αντιμετωπίστηκαν οι επιδημίες του 1892, του 1900, του 1911 και του 1913, ενώ μετά τη Ρωσική Επανάσταση (1917) το «νησί των κολασμένων» δέχτηκε ελληνικούς προσφυγικούς πληθυσμούς.
Την επόμενη χρονιά αντιμετώπισε τμηματικά 6.500 στρατιώτες του Δ’ Σώματος Στρατού που είχαν παραδοθεί στους Γερμανούς, είχαν μεταφερθεί στο Görlitz και μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου επέστρεψαν στην Ελλάδα. Και το 1924 δέχτηκε σταδιακά για κάθαρση περισσότερους από 100.000 Μικρασιάτες πρόσφυγες…
Στη διετία 1939-1940 κατασκευάστηκαν νέα κτίρια στην ανατολική άκρη της νήσου, το σημερινό φυλάκιο του Πολεμικού Ναυτικού, ενώ κατά τη γερμανική κατοχή (1940-1944) χρησιμοποιήθηκε ως κατάλυμα του ανώτατου στρατιωτικού προσωπικού. Μετά την αποχώρηση, στις 12 Οκτωβρίου του 1944, οι εγκαταστάσεις του λεηλατήθηκαν και το τελευταίο κρούσμα χολέρας που αντιμετώπισαν στο λοιμοκαθαρτήριο ήταν το 1947. Επειτα λειτούργησε ως παράρτημα του Δημόσιου Ψυχιατρείου (γι’ αυτό είναι και γνωστό ως «το νησί των τρελών»), το 1967 παραχωρήθηκε από το Δημόσιο στον Ναύσταθμο του Πολεμικού Ναυτικού και το 1982 συνδέθηκε με αυτόν με ισχυρή επιχωμάτωση.
Σήμερα στο νησί του Αγίου Γεωργίου λειτουργεί ο Ναύσταθμος, ενώ τα ιστορικά οικήματα, παρά την παλαιότητά τους (1865), διατηρούνται σε αρκετά καλή κατάσταση. Πρόσφατα μάλιστα, κατά τη διάνοιξη δρόμου στα βόρεια του νησιού, εντοπίστηκε ομαδικός τάφος που μπορεί να συνδεθεί με την εγκατάσταση κλιβάνου απολύμανσης των νεκρών από χολέρα εκείνα τα χρόνια. Πλέον τα ετοιμόρροπα ή μισογκρεμισμένα σπιτάκια είναι το μόνο κατάλοιπο εκείνης της περιόδου. Κάποια στιγμή υπήρξε και η σκέψη να δημιουργηθεί καζίνο με πολυτελή τουριστική μονάδα, αλλά δεν υλοποιήθηκε ποτέ.
Στο παρελθόν πολλοί ιστορικοί ασχολήθηκαν με το νησί του Αγίου Γεωργίου. Μια λεπτομερή περιγραφή του νησιού, αλλά και των αρχαιοτήτων που υπήρχαν εκεί δίνει ο μεγάλος Γερμανός ιστορικός και βυζαντινολόγος Karl Krumbacher (1856-1909), όπως την κατέγραψε μέσα από την προσωπική του εμπειρία τον χειμώνα του 1885:
«…Κατά μήκος της ακτής εκτείνονται τα πολυάριθμα σπιτάκια του λοιμοκαθαρτηρίου, τετράγωνα κτίσματα από χοντροκομμένες πέτρες, σκεπασμένες με λίγο ασβεστοσουβά και με στέγη από κεραμίδια. Κάθε σπίτι έχει δύο ευρύχωρα δωμάτια, μερικά στρατιωτικά κρεβάτια και έναν νιπτήρα. Σε ένα από τα σπιτάκια έχει εγκαταστήσει ο ταβερνιάρης της καραντίνας την κουζίνα του και μια τραπεζαρία, όπου μαζευόμαστε για τη συνεστίαση…»
Ο νεαρός αρχιτέκτονας και σχεδιαστής Charles Edouard Jeanneret, ο οποίος αργότερα έγινε γνωστός με το ψευδώνυμο «Le Corbusier» ως ένας από τους πρωτοπόρους της σύγχρονης Αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα, καταγράφει επίσης τις εντυπώσεις του από τον «εγκλεισμό» του στο νησάκι του Αγίου Γεωργίου κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα, το έτος 1911:
«Αποβιβαζόμαστε σε έναν μικρό μώλο όπου μας πηγαίνουν οι βαρκάρηδες. Εκεί είναι ένας τύπος με άσπρο πηλήκιο, δουλοπρεπής με τους πλούσιους, χοντροκομμένος και αγενής με τους πτωχούς. Συρματοπλέγματα μας χωρίζουν από τα παραπήγματα. Η καραντίνα. Μια καραντίνα βρομερή σε ένα έρημο νησί, μικρό σαν μια δημόσια πλατεία. Για τέσσερις ήμερες μάς κράτησαν εκεί, κοιμόμασταν με αγνώστους μέσα σε ψύλλους και ζωύφια, κάτω από τον καυτό ουρανό, χωρίς ένα δέντρο…»
Ο έγκλειστος Συγγρός και η Πηνελόπη Δέλτα!
Μπορεί οι συνθήκες στο νησί να ήταν απάνθρωπες, υπήρχαν ωστόσο και εξαιρέσεις, ανθρώπων των οποίων η οικονομική άνεση επέτρεψε να έχουν… άνετη διαμονή στον Αγιο Γεώργιο. Ο Ανδρέας Συγγρός, για παράδειγμα, κατά τον 11ήμερο εγκλεισμό του (από τις 31 Δεκεμβρίου του 1971 έως τις 10 Ιανουαρίου του 1872) φρόντισε να δεχτεί επισκέψεις φίλων, μετέφερε έπιπλα και υπηρετικό προσωπικό, ενώ βγήκε και για κυνήγι ορτυκιών!
Οπως αποκαλύπτει μέσα από τα «Απομνημονεύματά» του, φρόντισε να νοικιάσει δύο δωμάτια για τις έντεκα ημέρες του «αποκλεισμού» του, μέσω ενός Αθηναίου φίλου του: «…και μετέφερεν εκεί έπιπλα της πρώτης ανάγκης, οίον κλίνας, τράπεζας, καθίσματα, μαγειρικά σκεύη κ.λπ., ακόμη και τάπητας, εν γένει ολόκληρον “σπιτικόν” οικογενείας μεσαίας τάξεως, και μοι ανήγγειλεν ότι όλα είναι έτοιμα …»
Το πέρασμά της από το νησί των κολασμένων για μία ημέρα καραντίνας περιγράφει και η συγγραφέας Πηνελόπη Δέλτα στο ημερολόγιο των παιδικών της χρόνων. Γεννημένη στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, μετοίκησε με τους γονείς της στην Αθήνα το καλοκαίρι του 1882: «Η εγκατάσταση του λοιμοκαθαρτηρίου ήταν ελεεινή. Η μητέρα δεν μπόρεσε να αποφασίσει να πάμε εκεί να κάνουμε κάθαρση.
Ενοικίασε ο πατέρας τηλεγραφικώς ένα βαποράκι της εταιρίας του Γουδή και περάσαμε από το βαπόρι της γραμμής στο πλοίο του Γουδή, όπου εγκατασταθήκαμε σε καμπίνες και κουκέτες…»
ΕΥΑ ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ