Τα Θεοφάνια αποτελούν μια μαγική γέφυρα στον χρόνο καθώς στις περισσότερες γωνιές της χώρας, ο αγιασμός των υδάτων γίνεται στο ίδιο σημείο εδώ και δεκαετίες.
Το 2010 ένας άνεργος πτυχιούχος των ΤΕΦΑΑ, ο Γιώργος Σινάδης, έπιασε τον σταυρό στα κρύα νερά του Θερμαϊκού συγκλονίζοντας το πανελλήνιο, που μόλις καταλάβαινε τη σημαίνει «κρίση», καθώς δήλωσε ότι έπεσε για τον σταυρό ώστε να πιάσει η ευχή του να βρει μια δουλειά. Στα ίδια νερά το ίδιο εύχονταν και όσοι έπεφταν για να πιάσουν τον σταυρό στη δύσκολη δεκαετία του ’60!
Στην πραγματικότητα, τα Θεοφάνια είναι μια μαγική γέφυρα στον χρόνο, καθώς στις περισσότερες γωνιές της Ελλάδας και ειδικά στην περιφέρεια η τελετή αγιασμού των υδάτων γίνεται στο ίδιο σημείο εδώ και δεκαετίες, με τους εγγονούς και τα δισέγγονα να βουτούν στα ίδια νερά με τους παππούδες και τους προπαππούδες τους και (καθώς ο καιρός κύκλους κάνει) να εύχονται λίγο πολύ τα ίδια πράγματα με αυτούς. Οι κάτοικοι της Ξάνθης, για παράδειγμα, από το 1900 έως σήμερα συγκεντρώνονται ακριβώς στο ίδιο σημείο για την τελετή των Φώτων. Αν και η γέφυρα Κοσύνθου έχει γκρεμιστεί και ξαναχτιστεί αρκετές φορές, γενιές και γενιές έχουν συγκεντρωθεί εκεί για να παρακολουθήσουν την τελετή.
Το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης έχει αλλάξει από τη δεκαετία του ’60 και του ’70, οι βουτηχτές ωστόσο πέφτουν περίπου στο ίδιο σημείο και σήμερα. Οι παλιοί διηγούνται ιστορίες από τα παιδικά τους χρόνια, πώς έπεφταν τότε να πιάσουν τον σταυρό, παρέα μερικές φορές με μουσουλμάνους που συμμετείχαν επίσης στην τελετή. Στο Καψάλι των Κυθήρων, που έχει αλλάξει σημαντικά, ο αγιασμός των υδάτων σήμερα γίνεται στο ίδιο ακριβώς σημείο που γινόταν και προπολεμικά, όταν τα σπίτια ήταν λιγοστά και η προβλήτα ανύπαρκτη.
Στην Υδρα το ίδιο τελετουργικό ακολουθείται εδώ και πάνω από 90 χρόνια, με την κατάδυση του σταυρού στα πηγάδια της συνοικίας Καλά Πηγάδια και τη δεύτερη κατάδυσή του στο λιμάνι, στο κεντρικότερο σημείο. Το φωτογραφικό ταξίδι μέσα στον χρόνο αποδεικνύεται εντυπωσιακό, κυρίως σε μικρές πόλεις και χωριά, καθώς σχεδόν ολόκληρο το σκηνικό παραμένει απαράλλακτο. Στο Πλωμάρι Λέσβου, όπου πολλά κτίρια μιας άλλης εποχής έχουν διατηρηθεί, παλιές και νέες φωτογραφίες αποδεικνύουν πως η τελετή γίνεται στο ίδιο ακριβώς σημείο (με φόντο το σαπωνοποιείο Αδ. Τραγάκη) εδώ και πολλές δεκαετίες.
Η αίσθηση της απόλυτης «γέφυρας» στον χρόνο ενισχύεται ιδιαίτερα στα μέρη της Ελλάδας που διατηρούν (ευτυχώς) με επιμονή τα τοπικά έθιμα των Θεοφανίων, όπως σε μέρη της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας, όπου γιορτάζονται τα ρουγκάτσια, με ομάδες ατόμων που φορούν παραδοσιακές στολές να περιφέρονται στους δρόμους και να χορεύουν, ή στην Ερμιόνη με το έθιμο γιάλα γιάλα, με τους νέους να στολίζουν τις βάρκες στο λιμάνι με κλαδιά από φοίνικες την παραμονή και να βουτούν από εκεί για να πιάσουν τον σταυρό την επόμενη ημέρα.
Οταν η Ελλάδα ήταν «κομμένη» στα δύο Κράτη
Το 1917 η Ελλάδα έζησε ένα μοναδικό γεγονός, τη μετατροπή της σημαντικής για την Ορθοδοξία θρησκευτικής τελετής του αγιασμού των υδάτων σε πολιτική εκδήλωση! Η χώρα ήταν βαθιά διχασμένη, χωρισμένη στα δύο, στο «Κράτος των Αθηνών» και στο «Κράτος της Θεσσαλονίκης», με το πρώτο να έχει ως πρωθυπουργό τον καθηγητή Σπυρίδωνα Λάμπρο και το δεύτερο την τριανδρία Ελ. Βενιζέλου, Π. Κουντουριώτη και Π. Δαγκλή. Η καθιερωμένη εκδήλωση της κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού στον Πειραιά μετατράπηκε σε μία από τις πιο ογκώδεις διαδηλώσεις που γνώρισε ποτέ η Αττική. Κάτοικοι από κάθε γωνιά της χώρας έφτασαν στο επίνειο των Αθηνών με κάθε μέσο. Η εταιρία του σιδηροδρόμου αναγκάστηκε να κλείσει τις πόρτες προκειμένου να αποφευχθούν ατυχήματα από τη μαζική προσέλευση στους σταθμούς, ενώ το πλήθος τις έσπασε και πλημμύρισε τα βαγόνια, με τον κόσμο να κάθεται στα παράθυρα και να έχει ανεβεί στις οροφές των βαγονιών.
Ανήμερα τα Φώτα ο Πειραιάς ήταν πνιγμένος από κόσμο: η αποβάθρα, οι εξώστες, οι στέγες των σπιτιών, οι λέμβοι, οι φορτηγίδες και τα ατμόπλοια. Το «Κύμα», ένα μικρό ατμόπλοιο, δεν άντεξε τον κόσμο και έγειρε επικίνδυνα προς τη μία πλευρά, βουτώντας στο κρύο νερό μερικούς από τους επιβάτες, μεταξύ των οποίων τρεις κυρίες με τα καπελίνα τους. Η άφιξη του Κωνσταντίνου και όλης της βασιλικής οικογένειας σήμανε γενικό συναγερμό. Η μπάντα παιάνιζε τον βασιλικό ύμνο, οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσαν, οι σειρήνες των πλωτών ούρλιαζαν, ενώ οι ιερωμένοι έφτασαν σε πομπή, με επικεφαλής τον μητροπολίτη και πρόεδρο της Ιεράς Συνόδου Θεόκλητο, που αφού έψαλε -ανάμεσα σε ζητωκραυγές και συνθήματα- κατέληξε: «Τοιούτος βασιλεύς δεν εκθρονίζεται. Τον αναμένει το αυτοκρατορικό διάδημα των Κωνσταντίνων»!
Θυμίζουν την Αλίκη
H σκηνη-ορόσημο των Θεοφανίων στον ελληνικό κινηματογράφο είναι αναμφισβήτητα αυτή στη «Μανταλένα», την ταινία που γυρίστηκε στην Αντίπαρο το 1960 με πρωταγωνίστρια την Αλίκη Βουγιουκλάκη. Τα γυρίσματα έγιναν καλοκαίρι, το σκηνικό που στήθηκε όμως ήταν πιστή αναπαράσταση των Φώτων έτσι όπως εορτάζονταν στο νησί, ενώ ο σεναριογράφος Γιώργος Ρούσσος εμπνεύστηκε το θέμα από ένα πραγματικό περιστατικό που συνέβη στην Αντίπαρο, την ιδιαίτερη πατρίδα του, όταν ήταν νέος. Το λιμανάκι της Αντιπάρου θυμίζει απόλυτα την εποχή της «Μανταλένας» κάθε χρόνο στην τελετή αγιασμού των υδάτων, καθώς οι κάτοικοι και οι επισκέπτες μαζεύονται στον μόλο, ενώ παραδοσιακά καΐκια και μικρές βάρκες πλησιάζουν συνθέτοντας ένα σκηνικό που μοιάζει αναλλοίωτο στον χρόνο.