Στην αρχή, κάθε φορά που έσκαγε η είδηση ότι κροίσοι έφτιαξαν πυρηνικά καταφύγια ή ότι ομάδες ανθρώπων αρχίζουν και ζουν σε ιδιωτικά καταφύγια ζώντας μια εικονική κατάσταση πολέμου, εκείνοι χαρακτηρίζονταν το λιγότερο «ψεκασμένοι»!
- Από τον Γιώργο Παπαγεωργίου
Σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον, όμως, όπου οι ισορροπίες είναι εύθραυστες, με εμπόλεμες ζώνες να ξεπηδούν η μία μετά την άλλη, με πιο πρόσφατη αυτή στην Ουκρανία μετά τη ρωσική εισβολή, δεν είναι και λίγοι αυτοί που αρχίζουν και γκουγκλάρουν τη λέξη «καταφύγιο» αναζητώντας περισσότερες πληροφορίες. Πώς φτιάχνονται, σε τι αντέχουν κ.λπ. Δίχως άλλο ένα κράτος που σέβεται τους πολίτες του έχει ένα άρτια οργανωμένο σύστημα Πολιτικής Προστασίας για όλες τις πιθανές κρίσεις.
Ενημερώνει και εκπαιδεύει τους πολίτες από μικρή ηλικία πώς θα πρέπει να αντιδρούν ανά περίπτωση, σεισμού, πυρκαγιάς, έντονων καιρικών φαινομένων, αεροπορικής επίθεσης, πυρηνικού ατυχήματος κ.λπ. Για πολλούς η εκπαίδευση των πολιτών στις έκτακτες καταστάσεις, ακόμα και σε συνθήκες πολέμου, είναι επιτακτική ανάγκη. Η ύπαρξη ιδιωτών με αντιαεροπορικά καταφύγια ή ακόμα και πυρηνικά καταφύγια πρέπει να μελετάται σε τακτά χρονικά διαστήματα, ακόμα και αν η πιθανότητα ενός πολέμου δεν υπάρχει στο προσκήνιο, όπως κάνει, για παράδειγμα, η Ελβετία.
Χρηστικά τα καταφύγια χωρίζονται σε 4 κατηγορίες: 1) Τα στρατιωτικά, που δεν μπορεί ο καθένας να γνωρίζει την τοποθεσία τους και τη λειτουργική τους χρήση. 2) Τα δημόσια ή δημοτικά, για τα οποία υπεύθυνοι για τη συντήρησή τους, την καταλληλότητά τους και την ενημέρωση των κατοίκων για την τοποθεσία τους και τη λειτουργικότητά τους είναι οι δήμοι. 3) Τα ιδιωτικά, που βρίσκονται κυρίως σε υπόγεια κατοικιών και τηρούν προδιαγραφές καταφυγίου (δηλαδή διαφορετική είσοδο και έξοδο, σύστημα εξαερισμού και δεξαμενή νερού). 4) Τα ειδικής χρήσης. Είναι αυτά που μπορούν να παρέχουν προσωρινό κατάλυμα σε έκτακτες κρίσεις, τα οποία είναι οι σταθμοί μετρό, υπόγειες πολυώροφες εγκαταστάσεις πάρκινγκ και χώροι υπογείων κάτω από δημόσια κτίρια.
Το κράτος θα έπρεπε να θεσπίσει νόμους που να υποχρεώνουν κάθε δήμο να έχει δημιουργήσει καταφύγια πλήρως οργανωμένα για τους δημότες του. Οι συγκεκριμένοι χώροι πρέπει να ακολουθούν τις διεθνείς προδιαγραφές κατάλληλων καταφυγίων, ηλεκτρικό εφεδρικό σύστημα, σύστημα εξαερισμού με πάνω από δύο εισόδους εισαγωγής φρέσκου αέρα από διαφορετικές κατευθύνσεις, διαφορετική είσοδο και έξοδο, ισχυρή μεταλλική θωράκιση σε κρίσιμα σημεία του καταφυγίου, χώρους υγιεινής και αποθήκευσης πόσιμου νερού. Υπάρχουν, όμως, γύρω μας αρκετά «κρυφά» καταφύγια, άλλα χωρίς συντήρηση ή και εγκαταλειμμένα.
Ειδικότερα, στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας, μεταλλικές πλάκες σε πεζοδρόμια αλλά και είσοδοι σφραγισμένες με βαριές μεταλλικές πόρτες στα υπόγεια κάποιων πολυκατοικιών σηματοδοτούν την ύπαρξη τέτοιων καταφυγίων. Από την εποχή του Μεταξά, όταν κατασκευάστηκαν τα περισσότερα, μέχρι σήμερα έχει μεταβληθεί ο πληθυσμός των πόλεων τόσο πολύ, που τα υπάρχοντα καταφύγια αποδεικνύονται ανεπαρκή ή ξεπερασμένα.
Ασυντήρητα
Στην Αθήνα αλλά και σε αρκετά προάστιά της υπάρχουν οργανωμένα καταφύγια που είχαν κατασκευαστεί στο παρελθόν, αλλά έχουν εγκαταλειφθεί στην τύχη τους και είναι εντελώς ασυντήρητα εδώ και δεκαετίες. Πολλά από αυτά είναι εκατοντάδες τετραγωνικά μέτρα, διαθέτουν δεξαμενές για πόσιμο νερό, τυπικό ηλεκτροφωτισμό και χώρους υγιεινής. Εντός των χώρων που καταλαμβάνουν μεγάλα γνωστά νοσοκομεία της πόλης υπάρχουν και ειδικά διαμορφωμένα καταφύγια, που είναι δυνατό να λειτουργήσουν και ως νοσοκομειακά καταφύγια έκτακτης ανάγκης. Σε κάποιες, μάλιστα, περιπτώσεις είναι συνδεδεμένα με υπόγεια τούνελ με βασικές κρατικές εγκαταστάσεις.
Ελάχιστοι είναι οι Αθηναίοι, όμως, που γνωρίζουν πού βρίσκονται αυτά τα καταφύγια. Το ίδιο συμβαίνει και σε όλες τις άλλες περιοχές της επικράτειας. Τη σημερινή εποχή στην πρωτεύουσα και εσχάτως τη Θεσσαλονίκη οι πιο προσβάσιμοι χώροι που παρέχουν τυπική ασφάλεια για μικρό χρονικό διάστημα είναι οι σταθμοί του μετρό. Είναι, όμως, χώροι που έχουν πρόσβαση όλοι και είναι εύκολο να μετατραπούν σε χώρους ανομίας και έκνομων πράξεων, που σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης δεν θα είναι εύκολο να αστυνομευτούν. Οπότε η χρήση τους, αν είναι αναγκαία, θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν χρονικά περιορισμένη, ειδικά από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.
Σήμερα η Αθήνα έχει περίπου 5.000.000 κατοίκους, ενώ τα υπάρχοντα γνωστά τουλάχιστον καταφύγια είναι ικανά να φιλοξενήσουν το μέγιστο 60.000 ανθρώπους! Ενα από τα πιο κεντρικά καταφύγια της πρωτεύουσας βρίσκεται κάτω από το γνωστό πολυκατάστημα Attica. Ανήκει στο Μετοχικό Ταμείο Στρατού. Ενας θωρακισμένος κλωβός από εντυπωσιακού πάχους οπλισμένο σκυρόδεμα και θωρακισμένες, αεροστεγείς ατσάλινες πόρτες εισόδου χαρακτηρίζουν την είσοδό του. Είναι ίσως το μεγαλύτερο σε χώρους καταφύγιο στο κέντρο της πόλης. Η κατάστασή του εσωτερικά σήμερα δεν είναι δυνατόν να εξακριβωθεί, αν και υπάρχουν μαρτυρίες για σχετικά καλή κατάσταση, μια και η πρόσβαση στο εσωτερικό του είναι αδύνατη.
Θωρακισμένες πόρτες
Στην οδό Κοραή και στον αριθμό 4, στο κτίριο της Εθνικής Ασφαλιστικής, στο κέντρο της Αθήνας, υπάρχουν ακόμα δύο σχετικά μεγάλα υπόγεια καταφύγια. Βρίσκονται έξι μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης, και αυτό τα κάνει σχετικά κατάλληλα και για προστασία από πυρηνική έκρηξη. Κατασκευάστηκαν από τους μηχανικούς Ε. Κριεζή και Α. Μεταξά.
Εχουν θωράκιση από οπλισμένο σκυρόδεμα και θωρακισμένες πόρτες, οι οποίες κλείνουν αεροστεγώς. Τα δύο αυτά ανεξάρτητα καταφύγια επικοινωνούν με εσωτερικό κλιμακοστάσιο και θεωρούνται από τα μεγαλύτερα στο κέντρο της πόλης. Η κατάσταση στην οποία βρίσκονται σήμερα δεν είναι η ιδανική, αλλά λόγω της αποκλεισμένης πρόσβασης στον οποιονδήποτε καλύτερη από πολλά άλλα. Στην οδό Καραγιώργη Σερβίας 10 και κάτω από το υπουργείο των Οικονομικών στο Σύνταγμα είναι ακόμα ένα σχετικά μεγάλο καταφύγιο, 100 τ.μ., σε δύο επίπεδα. Απ’ ό,τι φημολογείται, βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση, αν και άδειο από αναγκαίο τυπικό εξοπλισμό.
Στην οδό Αρδηττού βρίσκεται το γνωστό ως βασιλικό καταφύγιο. Είναι σχετικά μεγάλο, από οπλισμένο σκυρόδεμα, με διάφορους χώρους για όλες τις χρήσεις, και θεωρητικά μπορεί να φιλοξενήσει μέχρι και 2.000 άτομα. Μερικοί ισχυρίζονται πως οι στοές του φτάνουν μέχρι τα υπόγεια των ανακτόρων στην οδό Ηρώδου Αττικού και στον Εθνικό Κήπο. Στη γωνία των οδών Πιπίνου και Επτανήσου υπάρχει ένα μεσαίου μεγέθους καταφύγιο. Πριν από δεκαετίες ήταν πλήρως εξοπλισμένο, σήμερα είναι ένας κενός υπόγειος χώρος! Προστατεύεται, όμως, μέχρι σήμερα από θωρακισμένες πόρτες και έχει βασικές υποδομές εξαερισμού.
Ακόμα ένα μεσαίου μεγέθους καταφύγιο εντοπίζουμε στην οδό Ζαλοκώστα και στον αριθμό 7. Η κατάστασή του είναι ίσως η καλύτερη σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα. Τέλος θα πρέπει να συμπληρώσουμε τα καταφύγια που υπάρχουν στα υπόγεια του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία», της Τραπέζης της Ελλάδος, του Μετοχικού Ταμείου Στρατού και το οργανωμένο υπόγειο του Μεγάρου του Αρείου Πάγου.
Tι βρίσκεται κάτω από το εκκλησάκι των «θαυμάτων» στον Λυκαβηττό
Το πιο γνωστό καταφύγιο της Αθήνας βρίσκεται στον Λυκαβηττό. Εχει δύο γνωστές εισόδους και φημολογείται ότι υπάρχουν ακόμα δύο. Εκτείνεται σε βάθος 100 μέτρων μέσα στον βράχο, έχει δύο μεγάλες αίθουσες, άλλες μικρότερες, διαδρόμους και πολυβολεία. Διαθέτει αγωγούς εξαερισμού και δεξαμενές. Στο ευρύ κοινό η πιο γνωστή είναι αυτή που βρίσκεται δίπλα στο εκκλησάκι των Αγίων Ισιδώρων, εκεί όπου μέχρι πρότινος ιερουργούσε ο πατέρας Λουπασάκης πριν εκδιωχθεί μετά την περίφημη υπόθεση των «θαυμάτων».
Το καταφύγιο αυτό ήταν ένα από τα κύρια καταφύγια των Αθηναίων κατά τη διάρκεια των αεροπορικών βομβαρδισμών της πρωτεύουσας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θεωρητικά ανήκει στο υπουργείο Δημόσιας Τάξης και αρχικά διέθετε όλα όσα χρειάζεται ένα κατάλληλο καταφύγιο για να φιλοξενήσει πολίτες.
Σήμερα, όμως, έπειτα από περίπου εκατό χρόνια από τον σχεδιασμό και την κατασκευή του η κατάσταση που επικρατεί στο εσωτερικό του, όσο μπορεί να προχωρήσει κανείς, είναι απλά τραγική, αν και πρέπει να είχαν γίνει απόπειρες συντήρησής του στο παρελθόν, μια και σε κάποια σημεία δείχνει βαμμένο! Η κατάστασή του σήμερα το κάνει να είναι κυριολεκτικά άχρηστο, αν δεν συντηρηθεί έστω και τυπικά άμεσα.
