Ποιος θα μπορούσε, στα αλήθεια, να φανταστεί ότι θρυλικοί πρωταγωνιστές του παλιού, καλού ελληνικού κινηματογράφου, όπως ο Αλέκος Αλεξανδράκης, η Τζένη Καρέζη, η Αλίκη Βουγιουκλάκη, αξέχαστη ως υπολοχαγός Νατάσσα, θα έφερναν την Ελλάδα στα πρόθυρα ενός διπλωματικού επεισοδίου, με διαδοχικές κυβερνήσεις της μεταπολεμικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας; Και πως αιτία της ενόχλησης θα ήταν ότι οι Ελληνες σταρ εκείνης της εποχής υποδύονταν ήρωες της ελληνικής αντίστασης κατά των ναζί;
Μπορεί στις ημέρες μας να ακούγεται τρολιά και να φαίνεται πραγματικά απίστευτο, μόνο που είναι πέρα για πέρα αληθινό. Οπως και πολλές άλλες εκδηλώσεις μιας μεταπολεμικής γερμανικής αναίδειας, αποικιοκρατικού τύπου, που αποκαλύπτονται στις σελίδες ενός νέου βιβλίου, με τίτλο «Γιαβόλ! Αίμα, λήθη και υποτέλεια» (εκδόσεις Πεδίο).
Ο Γιώργος Χαρβαλιάς, έμπειρος δημοσιογράφος και πολιτικός αναλυτής, ξεδιπλώνει, με συναρπαστική αφηγηματική δεινότητα, άγνωστες πτυχές της ελληνογερμανικής Ιστορίας, παλιάς και νεότερης, φέρνοντας στο φως στιγμές που και οι δύο πλευρές θα ήθελαν να ξεχάσουν. Μία τέτοια ήταν το φθινόπωρο του 1959, όταν ο Γερμανός πρέσβης στην Αθήνα διαμαρτυρήθηκε για την ταινία «Το νησί των γενναίων», που αναφερόταν στον αντιστασιακό αγώνα της Κρήτης και ενόχλησε ιδιαίτερα την κυβέρνηση της Βόνης, επειδή θεωρήθηκε ότι… ξύνει πληγές. Η συγκεκριμένη ταινία, με τον Αλέκο Αλεξανδράκη και την Τζένη Καρέζη, «τα είχε όλα», όπως απολαυστικά γράφει στις σελίδες του «Γιαβόλ!» ο Γιώργος Χαρβαλιάς:
«Εκτελέσεις, βασανιστήρια, ηρωικούς Αγγλους σαμποτέρ, κυρίως όμως αναδείκνυε για πρώτη φορά τον χαρακτήρα του δωσίλογου, του καταδότη, του χαφιέ των Γερμανών, που πέρασε στη λαϊκή συνείδηση με το όνομα του ηθοποιού που τον ενσάρκωνε, του Αρτέμη Μάτσα». Αυτό το τελευταίο ήταν που έκανε τη γερμανική πρεσβεία να… απασφαλίσει, θέλοντας σε μία περίοδο διμερούς προσέγγισης να αποφύγει πάση θυσία τέτοιους συνειρμούς. «Ταινίες που επαναφέρουν ένα δυσάρεστο παρελθόν στη συνείδηση του θεατή δεν συνάδουν με τις προσπάθειες της ΟΔΓ να βοηθήσει οικονομικά την Ελλάδα και να καλλιεργήσει φιλικές σχέσεις» έγραφε στο διάβημά του ο Γερμανός πρέσβης, απειλώντας εμμέσως και με «οικονομικά αντίμετρα».
Ομως δεν ήταν η πρώτη φορά που η γερμανική πρεσβεία στην Αθήνα αντιδρούσε για το περιεχόμενο πολεμικής ταινίας. Η αρχή, όπως διαβάζουμε στο «Γιαβόλ!», έγινε μόλις το 1952, ελάχιστα χρόνια μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας και προτού καν συμπληρωθεί μια δεκαετία από τον τερματισμό της ναζιστικής Κατοχής. Αφορμή για εκείνο το διάβημα ήταν μία άλλη δημοφιλής πολεμική ταινία, η οποία κρίθηκε ότι «ξυπνάει» αντιγερμανικές μνήμες, οι οποίες θα έπρεπε να ξεθωριάσουν.
Με το που άρχισε να προβάλλεται η ταινία, η γερμανική πρεσβεία απαίτησε την απόσυρσή της από τις κινηματογραφικές αίθουσες, λόγω της «ατυχέστατης εν Γερμανία απηχήσεως», που φαινόταν να συμμερίζεται και το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών! Στη σχετική διπλωματική νότα αναφερόταν ότι η ταινία ενόχλησε τη γερμανική κοινή γνώμη γιατί πυροδοτούσε, όπως θα λέγαμε σήμερα, την… εχθροπάθεια των θυμάτων προς τους σφαγείς τους. Και αν δεν ήταν δυνατή η απόσυρσή της, έγραφαν οι Γερμανοί, θα έπρεπε «να αποφευχθή εις το μέλλον η εξιστόρησις αναλόγων θεαμάτων, καθώς είναι ανάγκη, προς το ελληνικόν συμφέρον, να παύση η αναμόχλευσις του παρελθόντος».
Εκτελέσεις
Η γερμανική πρεσβεία είχε ενοχληθεί ιδιαίτερα γιατί ταινίες όπως «Η φλόγα της ελευθερίας» και το θρυλικό box office του 1952 «Ματωμένα Χριστούγεννα» του Γιώργου Ζερβού, με τον Νίκο Χατζίσκο, την Ελλη Λαμπέτη και τον Δήμο Σταρένιο («οι Γερμανοί είναι φίλοι μας») έκαναν αναφορά στον μεγάλο λιμό της Αθήνας και στις άγριες συνθήκες της Κατοχής. Και πάνω από όλα επειδή περιείχαν και σκηνές από γερμανικά αντίποινα με εκτελέσεις αμάχων, έπειτα από υποδείξεις δωσίλογων κουκουλοφόρων.
Οι Γερμανοί διαμαρτύρονταν επισήμως και ανεπισήμως σε υψηλούς τόνους και οι ελληνικές κυβερνήσεις έπαιρναν πολύ σοβαρά υπόψη αυτές τις παραστάσεις γιατί έτρεμαν μήπως επιβληθούν, οικονομικές κυρώσεις, όπως περιορισμοί στις εξαγωγές ελληνικών καπνών. Ομως το πρώτο διάβημα για ταινία στη δύσκολη πορεία των ελληνογερμανικών διπλωματικών σχέσεων έγινε, όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο Γιώργος Χαρβαλιάς, μόλις το 1923, δηλαδή πριν από έναν αιώνα, και αυτή τη φορά προερχόταν από την ελληνική πλευρά. Μόνο που σε αντίθεση με τις αντίστοιχες γερμανικές διαμαρτυρίες, που πρόδιδαν, εκτός από έλλειψη αυτογνωσίας, περιφρόνηση και αναίδεια απέναντι στις ελληνικές ευαισθησίες, το ελληνικό διάβημα ήταν απολύτως εύλογο και δικαιολογημένο.
Αφορούσε μία ταινία του…βωβού κινηματογράφου, που, όμως, αναπαρήγαγε ρατσιστικά στερεότυπα εις βάρος του μέσου Ελληνα, φιλοτεχνώντας ένα προφίλ απατεώνα και κατεργάρη. Η ταινία είχε τίτλο «Η εκατομμυριούχος» και, όπως θυμίζει ο Γιώργος Χαρβαλιάς, «διεκτραγωδούσε το δράμα μιας πλούσιας Γερμανίδας που έπεσε θύμα ενός Ελληνα αετονύχη, ο οποίος προσπαθούσε να της αρπάξει την περιουσία.
Ο Ελληνας αγιογδύτης, τον οποίο ενσάρκωνε ένας διάσημος Ούγγρος ηθοποιός της εποχής, φτυστός ο Γιάννης Γκιωνάκης, λεγόταν… Λεωνίδας Κλεπτομανίδης και η επινόηση δεν ήταν τυχαία. Καταμαρτυρούσε στους Ελληνες ότι ιδιοποιούνται την κληρονομιά των αρχαίων, υποδυόμενοι τους απογόνους τους, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα περισσότερο από κλέφτες».
Στις μέρες μας μαζί με το «κλέφτης» προστέθηκε και το «τεμπέλης». Αλλά διατρέχοντας τις σελίδες του «Γιαβόλ! Λήθη, αίμα και υποτέλεια» αντιλαμβάνεται κανείς ότι οι Γερμανοί, ακόμη και σήμερα, μάλλον δεν διαθέτουν το ηθικό ανάστημα για να διατυπώνουν τέτοιες κρίσεις απέναντι σε ένα έθνος που στην κυριολεξία κατέστρεψαν. Γιατί, πέρα από τις ελάχιστες κωμικές εκφάνσεις, όπως τα διαβήματα για τον… Αλέκο Αλεξανδράκη, η γερμανική στάση έναντι της Ελλάδας υπήρξε, ειδικά τις πρώτες δεκαετίες μετά τον πόλεμο, από προπετής μέχρι καθαρά αποικιοκρατική.
Και το βιβλίο του Γιώργου Χαρβαλιά, που προλογίζει ο πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής, φρεσκάρει εντυπωσιακά τη μνήμη, τεκμηριώνοντας με αδιάψευστα ιστορικά στοιχεία τη γερμανική αυθάδεια. Κυρίως όμως, όπως αναφέρει στο προλογικό του σημείωμα ο πρώην πρωθυπουργός, «συνεισφέρει ανεκτίμητα στην περιγραφή, λεπτομερή εξιστόρηση και θεμελίωση των ελληνικών απαιτήσεων έναντι της Γερμανίας, που απορρέουν από τη δράση της κατοχικής διοίκησης στα μαύρα χρόνια 1941-44»…
H επίσημη παρουσίαση του βιβλίου «Γιαβόλ! Αίμα, λήθη και υποτέλεια» θα γίνει το βράδυ της Δευτέρας 20 Μαρτίου παρουσία του προλογίσαντος Κώστα Καραμανλή και με κεντρικό ομιλητή τον τέως Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο.
