«Υπήρξα με μια γυναίκα που πονέσαμε ο ένας τον άλλο με κανιβαλικό ζήλο» • Και συνέντευξη ψυχής: Η ταινία που θέλει να ξαναδεί και το αγαπημένο του τραγούδι
«Συνειδητοποιώ, μέσα σε όλα αυτά, ότι οδεύω προς το τέλος της ζωής μου χωρίς μεγάλες ανεκπλήρωτες επιθυμίες, χωρίς καταπιεσμένες ματαιοδοξίες, χωρίς ανοιχτούς λογαριασμούς με τους ανθρώπους».
ΑΠΟ ΤΗΝ
ΚΩΝ. ΓΑΡΝΕΛΗ
«Εζησα, εν πολλοίς, δημιουργικά, με τους όρους και τις προδιαγραφές που εγώ είχα θέσει. Η δεξαμενή μου από μνήμες και παραστάσεις είναι πλήρης. Ναι, αισθάνομαι ότι θα είχα πράγματα να κάνω, να προσφέρω, αν διέθετα κι άλλους μήνες κι άλλα χρόνια ζωής. Αλλά δεν υπήρξα ποτέ πλεονέκτης». Ο δημοσιογράφος και λογοτέχνης Αλέξανδρος Βέλιος 
υπήρξε πάντοτε ανατρεπτικός και παραμένει το ίδιο ασυμβίβαστος, ακόμη και αν πρόκειται για τον ίδιο τον θάνατό του. Τον περασμένο Σεπτέμβριο έμαθε ότι έχει καρκίνο σε καλπάζουσα μορφή.
Ο χρόνος που του απομένει δεν είναι πολύς. Ο ίδιος επέλεξε να γίνει… φως παίρνοντας μια μεγάλη απόφαση, να κάνει ευθανασία σε μια κλινική στη Ζυρίχη, δίνοντας στον εαυτό του την ευκαιρία στην αξιοπρέπεια. «Εζησα όσα ήθελα; Τουλάχιστον έζησα όπως ήθελα. Αυτή είναι η ουσία» λέει στην «Espresso» με αφοπλιστική ειλικρίνεια και δύναμη ψυχής.
Η εξομολόγησή του συγκλονίζει. Και επειδή, στην κυριολεξία, πρώτα τελειώνεις με τη ζωή και μετά με τη δημοσιογραφία, αποφάσισε να μιλήσει και να γράψει για όλο αυτό.
«Εγώ και ο θάνατός μου. Το δικαίωμα στην ευθανασία» είναι ο τίτλος του βιβλίου που κυκλοφόρησε στις αρχές του μήνα από τις εκδόσεις Ροές. Οχι, ο Αλέξανδρος Βέλιος δεν αποζητά τον οίκτο. Το αντίθετο.
Γενναιοψυχία
Αυτό που εκπέμπει είναι γενναιότητα, γενναιοψυχία και μια αξιέπαινη ηρεμία. Μάλλον εκείνος είναι που παρηγορεί όλους εμάς που τρέφουμε ψευδαισθήσεις αθανασίας ξορκίζοντας τον φόβο μας μπροστά στο αναπόφευκτο. Το προσδόκιμο ζωής του; Ενας, δύο, τρεις μήνες. Δεν φοβάται να το πει.
Οπως δεν διστάζει να μας περιγράψει με τον μοναδικό, γλαφυρό τρόπο του τι θέλει να κάνει ή τι θα ήθελε τις τελευταίες 100, πάνω κάτω, μέρες που του απομένουν.
«Πολλοί είδαν στο βιβλίο μου ένα είδος μανιφέστου με τα δικά τους αισθήματα»
Ο Αλέξανδρος Βέλιος ανοίγει την καρδιά του στην «Εspresso» για όλα.
Πώς είναι η υγεία σας αυτό το διάστημα;
Οχι καλή. Κόπωση. Δραστηριότητα με το σταγονόμετρο. Αλλά ακόμη γράφω, διαβάζω, λειτουργώ.
Υπάρχουν στιγμές που απογοητεύεστε, θυμώνετε, νιώθετε αδικημένος γι’ αυτό που σας συμβαίνει;
Οχι, είμαι απόλυτα συμφιλιωμένος με το αναπόφευκτο. Εχω δει, άλλωστε, τόσα και τόσα στα νοσοκομεία όλους αυτούς τους μήνες, που τολμώ να πω ότι θεωρώ τον εαυτό μου έως και τυχερό που οδεύω προς το τέλος με ήπιο τρόπο.
Το βιβλίο σας «Εγώ κι ο θάνατός μου. Το δικαίωμα στην ευθανασία» βρήκε την ανταπόκριση που περιμένατε;
Ναι, και με το παραπάνω. Αλλά είμαι γενικότερα ευγνώμων στον κόσμο για το αφάνταστο κύμα αγάπης και συμπαράστασης που εισέπραξα. Το δικαίωμα στην ευθανασία, το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια του θανάτου είναι πραγματικά ένα ώριμο αίτημα της κοινωνίας. Μόνο οι κομφορμιστές πολιτικοί δεν το έχουν καταλάβει. Βρίσκουν περισσότερο ενδιαφέρον στο προσχηματικό καβγαδάκι για την απλή αναλογική!
Θα πάτε στη Ζυρίχη για να κάνετε ευθανασία, όπως είχατε δηλώσει, ή κάνετε δεύτερες σκέψεις;
Ημουν εξαρχής σαφής: θα κάνω ό,τι απαιτείται για να έχω έναν γαλήνιο, ανώδυνο και αξιοπρεπή θάνατο. Σε αυτό εμμένω.
Σας προσέγγισαν άνθρωποι με την ίδια σκέψη περί ευθανασίας;
Πολλοί και ανάμεσά τους υπήρχαν και σπαρακτικές ιστορίες. Λίγο πολύ, όμως, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν βιώσει στην οικογένειά τους, στον κύκλο τους, το δράμα ανίατων αρρώστων που έλιωσαν μέσα σε φρικτούς πόνους ή καλωδιωμένοι σαν ένα κομμάτι κρέας χωρίς συνείδηση σε θαλάμους νοσοκομείων. Εν ονόματι ποιας ηθικής, αλήθεια, ποιας ανθρωπιάς, ποιας θρησκείας; Ολοι αυτοί ευαισθητοποιήθηκαν και αγκάλιασαν αυθόρμητα την περίπτωσή μου και στο βιβλίο μου είδαν ένα είδος μανιφέστου που εκφράζει τα δικά τους αισθήματα, τις δικές τους σκέψεις.
Πώς αντιμετωπίζει η οικογένειά σας το γεγονός; Εχει την ίδια ψυχραιμία με σας;
Φοβάμαι ότι οι δικοί μου άνθρωποι πονούν περισσότερο από μένα για το επερχόμενο, τουλάχιστον όμως αισθάνονται υποχρεωμένοι να επιδεικνύουν την ίδια, σχεδόν, ψυχραιμία με μένα.
Εχετε μπει στη διαδικασία να επαναπροσδιορίσετε πράγματα στη ζωή σας, να συγχωρήσετε ανθρώπους, να σκεφτείτε αν αδικήσατε, αν ζήσατε όλα όσα θα θέλατε;
Από κακία, συμφέρον ή ιδιοτέλεια δεν έβλαψα ποτέ κανέναν. Από την άλλη, οι άνθρωποι είναι αυτό που είναι και καθένας κοιμάται όπως στρώνει. Δεν έχω, λοιπόν, ούτε να συγχωρήσω κάποιους. Εζησα όσα ήθελα; Τουλάχιστον έζησα όπως ήθελα. Αυτή είναι η ουσία.
Ποια είναι η ταινία που θα θέλατε να ξαναδείτε;
Το «Blade Runner», για το σπαρακτικό τέλος του. «Ολες αυτές οι μεγάλες στιγμές είναι καταδικασμένες να χαθούν σαν τα δάκρυα μες στη βροχή…» Δεν υπάρχει διαπεραστικότερη περιγραφή του θανάτου.
Ποιο είναι το αγαπημένο σας τραγούδι;
Το «Χάρτινο το φεγγαράκι» του αξεπέραστου Μάνου και ο «Κύκλος» του CNS.
Το αγαπημένο σας βιβλίο;
Α, εδώ μπαίνουμε σε μεγάλο περιβόλι: Ο «Λίνκολν» του Γκορ Βιντάλ, οι «Ελεγείες του Ντουίνο» του Ρίλκε, τα «Τέσσερα κουαρτέτα» του Ελιοτ, το «Εις εαυτόν» του Μάρκου Αυρηλίου, όλος ο Σενέκας και ο Αισχύλος, το «Εγχειρίδιο» του Επίκτητου, το «Υπόγειο» του Ντοστογιέφσκι, η «Αψίδα του θριάμβου» του Ρέμαρκ και «Ο Ξένος» του Κόλινς. Ο κατάλογός μου είναι μακρύς, γιατί μια ζωή διαβάζω.
Εχετε ταξιδέψει αρκετά;
Ευρώπη κυρίως, ΗΠΑ, Βαλκάνια, λίγη Αραβία, μια ιδέα Κίνα και Καναδά.
Εχετε αποδεχθεί τον θάνατο;
Απολύτως. Δεν είχα, άλλωστε, και άλλη επιλογή! Οι κλαυθμοί δεν με χαρακτηρίζουν.
Πώς ζείτε την κάθε ημέρα σας; Εξακολουθείτε να κάνετε ό,τι και πριν ή αναπληρώνετε τον χαμένο χρόνο για πράγματα που κατά καιρούς αναβάλλατε;
Εζησα σε πυρετώδη δραστηριότητα τις 2-3 εβδομάδες πριν από την παρουσίαση του βιβλίου μου. Τώρα προσπαθώ να ανταποκρίνομαι στις βασικότερες υποχρεώσεις μου, αλλά σε συντομογραφία. Οι μπαταρίες μου αδειάζουν.
Τι σας κάνει να γελάτε ακόμη;
Τα ίδια πράγματα που με έκαναν να γελώ και πριν. Με τους στενούς φίλους μου καταφέρνουμε και ευθυμολογούμε ακόμα και φιλοσοφώντας.
«ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ 100 ΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΟΥ!»
Με βάση τις προβλέψεις των γιατρών και την παθολογική κόπωση που έχει αρχίσει να με καταλαμβάνει, οι 100 μέρες λειτουργικής ζωής μοιάζουν αυτή τη στιγμή με όνειρο απατηλό. Πώς θα ήθελα να τις γεμίσω αν τις διέθετα; Στο πιο ρεαλιστικό, πρακτικό κομμάτι, η απάντηση είναι εύκολη: το βιβλίο μου έχει ξεκινήσει να μεταφράζεται στα αγγλικά και η προοπτική να συμμετάσχω στην προσπάθεια να βγει από τα ελληνικά σύνορα με θέλγει ιδιαίτερα, όπως είναι φυσικό. Εχω, εξάλλου, μια ενδιαφέρουσα πρόταση να διασκευαστεί ως θεατρικό μονόπρακτο. Τι δεν θα ’δινα για να προλάβω την πρεμιέρα! Κι ακόμα, έχω αποδεχθεί μέχρι σήμερα προσκλήσεις για μια περιοδεία παρουσίασης του βιβλίου σε τέσσερις μεγάλες πόλεις, καθώς και για ένα συνέδριο στα Γιάννενα με θέμα το ζήτημα της ευθανασίας, τον Νοέμβριο. Τέλος, αλλά επί της ουσίας πρώτιστο, βρίσκομαι σε προχωρημένες συζητήσεις για την ίδρυση ενός φορέα με ενδεικτικό τίτλο «Πολίτες για την αξιοπρέπεια στη ζωή και στον θάνατο», πρόεδρος του οποίου έχει δεχτεί να αναλάβει ο εμβληματικός καθηγητής Θεοδόσης Τάσιος. Ολα αυτά ξεχειλίζουν και από αυτό το συμβολικό χρονοδιάγραμμα των 100 ημερών.
Ας ονειρευτούμε, ωστόσο. Αν έπρεπε να διαλέξω ένα ταξίδι, αυτό θα ήταν ένας αποχαιρετισμός στην Προβηγκία, την περιοχή της Γαλλίας που αγαπώ περισσότερο για τις πανέμορφες μικρές πόλεις της και τους απέραντους κάμπους λεβάντας. Θα ήθελα να κάνω το ταξίδι αυτό με ένα δυνατό, ευρύχωρο, απολαυστικό αυτοκίνητο και με σταθμούς μια σειρά από επίλεκτα ξενοδοχεία. Δεν υπήρξα ποτέ ασκητικός στις βατές χαρές της ζωής! Αλλά θα ήθελα να περάσω και δυο τρεις μέρες στη Γενεύη, πόλη που ενθυλακώνει πολλές νεανικές αναμνήσεις μου από τη δεκαετία του 1970. Η λίμνη της είχε πάντοτε μια γαληνευτική επίδραση πάνω μου, που σήμερα την αποζητώ.
Υπάρχει ένας συγγραφέας που αγαπώ ιδιαίτερα και με τον οποίο θα είχα πάρα πολλά να συζητήσω. Αν ο Γκορ Βιντάλ ζούσε σήμερα, ευχαρίστως θα ταξίδευα έως την Αμερική για να τον συναντήσω. Δυστυχώς, πέθανε σχετικά πρόσφατα. Υπάρχει, ωστόσο, μια Ελληνίδα συγγραφέας: η Μάρω Δούκα. Δεν την έχω γνωρίσει προσωπικά και δεν είμαι φανατικός αναγνώστης της. Είναι, όμως, ένα βιωματικό βιβλίο της, η «Πλωτή πόλη», με αφορμή το οποίο θα μου άρεσε να έχω μια πολύωρη, εκ βαθέων συζήτηση, κυρίως ακούγοντας την αναδρομική εξομολόγησή της. Οσο το σκέφτομαι, τόσο λέω στον εαυτό μου «και γιατί δεν της το ζητάς; Θα είναι όμως πρόθυμη να ξύσει παλιές της πληγές ύστερα από τόσα χρόνια;»
Με την ευκαιρία, υπήρξε στη ζωή μου για ένα σχετικά βραχύ διάστημα, μεταξύ 1999-2000, μια γυναίκα που με ταλάνισε πολύ αλλά με δίδαξε πολλά. Πονέσαμε ο ένας τον άλλον με κανιβαλικό ζήλο και χωρίσαμε βίαια. Εμαθα, ωστόσο, πράγματα για τον εαυτό μου και για τις ανθρώπινες σχέσεις που είχαν καθοριστική επίδραση πάνω μου. Στην πραγματικότητα, μέσα από αυτή την ακανθώδη σχέση είδα τη ζωή με άλλα μάτια, απέβαλα τα μετεφηβικά μου χνούδια, έγινα άλλος άνθρωπος – πιο συνειδητός, πιο σοφός. Της το οφείλω. Δεν είχα ποτέ την ευκαιρία να της το πω. Ξέρω ότι σήμερα ζει, παντρεμένη, εκτός Ελλάδος. Στον φαντασιωτικό κατάλογο των επιθυμιών μου της χρωστάω μια εξήγηση για τα λάθη που εγώ διέπραξα τότε, από άγνοια και ανωριμότητα, και μια χωρίς φτιασίδια περιγραφή της οφειλής μου.
Συνειδητοποιώ, μέσα σε όλα αυτά, ότι οδεύω προς το τέλος της ζωής μου χωρίς μεγάλες ανεκπλήρωτες επιθυμίες, χωρίς καταπιεσμένες ματαιοδοξίες, χωρίς ανοιχτούς λογαριασμούς με τους ανθρώπους. Εζησα, εν πολλοίς, δημιουργικά, με τους όρους και τις προδιαγραφές που εγώ είχα θέσει. Η δεξαμενή μου από μνήμες και παραστάσεις είναι πλήρης. Ναι, αισθάνομαι ότι θα είχα πράγματα να κάνω, να προσφέρω, αν διέθετα κι άλλους μήνες κι άλλα χρόνια ζωής. Αλλά δεν υπήρξα ποτέ πλεονέκτης. Κι εδώ που έφτασες λίγο δεν είναι, μου λέει ο ποιητής. Μου αρκεί.