Οι κανόνες που παρέχουν σταθερότητα, ασφάλεια και διαμορφώνουν τον χαρακτήρα τους
Οι κανόνες που παρέχουν σταθερότητα, ασφάλεια και διαμορφώνουν τον χαρακτήρα τους
Τα παιδιά απαιτούν το ενδιαφέρον μας και την προσοχή μας. Από τη στιγμή που έρχονται στη ζωή αναλαμβάνουμε ως γονείς την ευθύνη για την προστασία τους, την ασφάλεια και τη σωστή ανάπτυξή τους.
Αυτό που συνήθως κάνουμε είναι να βάζουμε συνεχώς κανόνες και όρια γύρω τους για να τα προστατεύσουμε. Οταν το πετύχουμε, τα παιδιά απολαμβάνουν τη σιγουριά που τους εξασφαλίζουμε, αναπτύσσονται σωστά, ώστε την κατάλληλη στιγμή να μπορούν να δοκιμάσουν και να λειτουργήσουν στα όρια που τέθηκαν.
Τα όρια παρέχουν σταθερότητα και ασφάλεια. Η ανασφάλεια των παιδιών γεννιέται από την αστάθεια, την ασυνέπεια αλλά και από τις διαφορετικές μεθόδους ανατροφής τους, που κάποιες φορές επιλέγει κάθε γονιός χωριστά, αυτό που ονομάζουμε «διπλά μηνύματα». Τα παιδιά μπερδεύονται, δεν ξέρουν τι να ακολουθήσουν, τι ισχύει και τι δεν ισχύει, τι τους ζητείται, τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται, μέχρι πού μπορούν να προχωρήσουν και πού οφείλουν να σταματούν. Τα διπλά μηνύματα δείχνουν αμάθεια, προκαλούν σύγχυση, αδιαφορία, αποδυναμώνουν τον γονιό και αφαιρούν το έδαφος εμπιστοσύνης και ασφάλειας από το παιδί. Ασφαλώς η θέσπιση των ορίων από την πλευρά των γονιών σημαίνει αυτόματα και την τήρηση αρχικά από τους ίδιους. Η θέσπιση των ορίων χωρίς την ταυτόχρονη κοινή τήρησή τους ισοδυναμεί με την απώλεια της αξιοπιστίας των γονιών.
Ο ορισμός των ορίων δεν σημαίνει καταπίεση και απομάκρυνση από την ελευθερία της εμπειρίας και των βιωμάτων. Οποιος προσπαθήσει να προφυλάξει τα παιδιά από αρνητικές εμπειρίες περιορίζοντας τα όριά τους, το μόνο που θα πετύχει είναι να διαπλάσει ένα άβουλο, ανασφαλή και παθητικό άτομο.
Η έννοια του ορίου δεν πρέπει να εκλαμβάνεται αρνητικά και να συνδέεται αυτόματα με παρατηρήσεις, την αποθάρρυνση, την απαγόρευση, τον ηθικό περιορισμό και τη συνεχή άρνηση. Το όριο συνδέεται πολύ περισσότερο με την επιθυμία αναφοράς σε σταθερούς κανόνες, αξίες και πρακτικές συμβουλές.
Πολύτιμες εμπειρίες
Οριο δεν σημαίνει αυστηρότητα και περιορισμός. Οποιος περιορίζει τα παιδιά κάτω από την ομπρέλα της προστασίας, τα κάνει διστακτικά και τελικά τους στερεί πολύτιμες εμπειρίες που αποκομίζουν μόνο από τη συναναστροφή, τον διάλογο, την αντιπαράθεση, την τριβή και την επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους και το περιβάλλον. Η υπερβολική τάση για κυριαρχία και υπερπροστασία μπορεί να οδηγήσει σε μια διαρκώς αυξανόμενη αποστείρωση, σε μια ψυχρότητα, αλλά και σε μια ελλειμματική σχέση γονέων και παιδιών.
H ζωή με τα παιδιά απαιτεί να αναθεωρήσουμε κάποιες συνήθειές μας, και βέβαια να ξεβολευόμαστε πότε πότε. Οταν λέμε «μη», θα ήταν καλό η απαγόρευση αυτή να έχει κάποια λογική και να μπορεί να γίνει κατανοητή από το παιδί. Οταν απαιτούμε από το παιδί να μην καθίσει στο χώμα για να μη λερωθεί, να μη σκαρφαλώσει, όπως τα άλλα παιδιά, στο πεζούλι γιατί μπορεί να πέσει, να καθίσει πολλή ώρα ήσυχο για να μη μας ενοχλήσει, να μην αγγίξει τίποτα γιατί μπορεί να κάνει ζημιά, τότε το κάνουμε αναίσθητο απέναντι στα «μη» και υπονομεύουμε τη δυνατότητα να δεχτεί κάποια όρια που είναι πραγματικά ουσιώδη για την ασφάλειά του και τις σχέσεις του με τους άλλους.
Οι πρώτοι άνθρωποι στους οποίους το παιδί δοκιμάζει τα όριά του είναι οι γονείς. Οι περισσότεροι γονείς έχουν βρεθεί αντιμέτωποι με καταστάσεις κατά τις οποίες η συμπεριφορά του παιδιού ήταν τόσο προκλητική και ανυπόφορη, ώστε να νιώθουν την ανάγκη να το μαλώσουν, να το τιμωρήσουν με κάποιον τρόπο.
Ομως οι τιμωρίες δεν είναι βοηθητικές όσον αφορά τη διαπαιδαγώγηση, ώστε να είναι μια τακτική που χρησιμοποιούμε για να δείχνουμε στα παιδιά πού βρίσκονται τα όρια. Αν φτάσουμε στο σημείο που οι τιμωρίες και τα κηρύγματα ακούγονται διαρκώς μέσα στο σπίτι, χωρίς αλλαγή συμπεριφοράς και αποτέλεσμα, σημαίνει ότι αποτύχαμε να πείσουμε το παιδί για την ορθότητα των ορίων. Οταν τιμωρούμε το παιδί, επειδή έκανε κάτι που θεωρούμε «κακό», αγνοούμε κάτι πολύ βασικό: ότι το παιδί δεν έχει ούτε τη λογική ούτε τη δική μας ηθική, την ενήλικη. Ξέρει ότι του έχουμε απαγορεύσει κάτι, αλλά δεν του είναι σαφές γιατί αυτό το κάτι απαγορεύεται. Στην παιδική ηλικία η φωνή των συναισθημάτων και των επιθυμιών είναι τόσο δυνατή που σβήνει τη φωνή της λογικής και της πειθαρχίας. Τη στιγμή που ένα παιδί κάνει κάτι ανεπίτρεπτο, η παρόρμησή του είναι τόσο δυνατή, όπως και η λαχτάρα του να χαρεί και να παίξει, που δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά. Αυτό ίσως ακούγεται παράξενο και ανυπόστατο, επειδή πολύ συχνά έχουμε την εντύπωση και λέμε ότι «το κάνει, ενώ ξέρει πολύ καλά ότι δεν πρέπει να το κάνει».
Κάτι υποβόσκει
H εντύπωση αυτή είναι εσφαλμένη. Ακόμα κι αν το κάνει κατά εξακολούθηση και θεωρούμε ότι ξέρει ακριβώς τι κάνει, σίγουρα κάτι άλλο υποβόσκει εδώ και καιρό, που πρέπει να παρατηρηθεί, να διερευνηθεί και να αποκατασταθεί, διότι και η «κακή συμπεριφορά» του παιδιού μας μπορεί να ενοχλεί και να προβληματίζει τον γονιό, όμως σε πρωταρχικό επίπεδο, ψυχοσυναισθηματικό, κάτι άλλο συμβαίνει, που αποδιοργανώνει και βασανίζει το παιδί. Κατ’ επέκταση, παρουσιάζεται το σύμπτωμα της κακής συμπεριφοράς και εκφράζεται έτσι που σε εμάς και στους γύρω μας φαίνεται ο τρόπος άκομψος, άγαρμπος, δίχως όρια και επιθετικός.
Γόνιμη παρέμβαση με λεπτούς χειρισμούς
Η νηπιακή ηλικία, εξαιτίας των ιδιαίτερων και συγκεκριμένων αναπτυξιακών χαρακτηριστικών της (νοητική και γλωσσική ανάπτυξη, ικανότητα κατηγοριοποίησης κ.ά.), είναι η πιο πρόσφορη και κατάλληλη περίοδος κατά την οποία οι γονείς μπορούν και πρέπει να αρχίσουν να οριοθετούν το παιδί.
Η οριοθέτηση είναι ένα ζήτημα οικογενειακό, σχέσης γονέα – παιδιού, και όχι ένα εγχειρίδιο οδηγιών που πρέπει να εφαρμόζεται κατά γράμμα. Με άλλα λόγια, στόχος του άρθρου δεν είναι να δώσει «συνταγές», αλλά ένα πλαίσιο δράσης και ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές. Τα όρια πρέπει να συμβαδίζουν με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού και να προσαρμόζονται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, στις ανάγκες και τις επιθυμίες του.
Το συναίσθημα
Κρίνουμε τη συμπεριφορά, τον τρόπο αντιμετώπισης καταστάσεων και όχι το ίδιο το παιδί γενικά ως προσωπικότητα. Στη συνέχεια διαφοροποιούμε το συναίσθημα από την πράξη. Δηλαδή, αναγνωρίζουμε, σεβόμαστε, αποδεχόμαστε όλα τα συναισθήματα, αλλά όχι όλες τις συμπεριφορές.
Εδώ είναι και το σημείο γόνιμης παρέμβασης του γονιού με λεπτό χειρισμό, υπό το πρίσμα πάντα της παρότρυνσης, της ενίσχυσης και όχι της στείρας υπόδειξης. Και αυτό είναι κάτι που μπορ
ούμε να πούμε ευθέως στο παιδί. Για παράδειγμα, «μπορείς να είσαι στενοχωρημένος, θυμωμένος, χωρίς να χτυπάς τους άλλους και να φωνάζεις καταστρέφοντας ό,τι υπάρχει. Θα σε περιμένω να συζητήσουμε όταν ηρεμήσεις».
*MSc Κλινική Ψυχοπαθολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
Universite Paris VIII – St. Denis – Vincennes, France
www.michalopoulou.gr
