Τι κρύβεται πίσω από το ψυχοφθόρο συναίσθημα και πώς αντιμετωπίζεται • Τα τρία είδη κατά τον Φρόιντ
Είναι το παιχνιδιάρικο «ζιζάνιο» που μπαίνει μέσα μας ξαφνικά και αναπάντεχα χωρίς να το θέλουμε. Ο λόγος για τη ζήλια, που διαταράσσει τις σχέσεις μας και μπορεί τόσο να τις δηλητηριάσει όσο και να επηρεάσει τη ζωή μας.
Υπάρχουν διάφορα θέματα που μπορεί να κρύβονται πίσω από το συναίσθημα της ζήλιας. Πιθανόν να παίζουν ρόλο ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας όσον αφορά την αυτοεκτίμησή μας (π.χ. ως αδύναμο, ανεπαρκή, ανίκανο κ.λπ.), αλλά και ποια είναι η άποψή μας για τους άλλους (π.χ. ως προσωπικότητες, αν μπορούμε να τους εμπιστευτούμε).
Ετσι, η χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να μας προκαλέσει συναισθήματα ανασφάλειας, να μην μπορούμε να εμπιστευτούμε τους οικείους μας (είτε υπάρχουν πραγματικοί λόγοι είτε όχι), με αποτέλεσμα να εκδηλώνουμε έλεγχο και κτητικότητα.
Η κτητικότητα δείχνει την πρόθεση να ελέγξουμε τις επιθυμίες και τις ανάγκες του άλλου (π.χ. αν δεν μιλά με άτομα που δεν γνωρίζω, δεν κινδυνεύω να απιστήσει) κι έτσι καταλήγουμε να ζηλεύουμε ανησυχητικά.
Σίγουρα το συναίσθημα της ζήλιας αυξάνεται όταν υπάρχουν αφορμές και λόγοι. Το μεγάλο πρόβλημα σε κάθε τέτοια περίπτωση, όπου υπάρχει μια αφορμή για ζήλια, είναι αν αυτή η αφορμή είναι πραγματικά αντικειμενική ή όχι και γιατί εμείς προσανατολιζόμαστε στην κατεύθυνση της αμφισβήτησης.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να το αντιμετωπίσουμε
Αναμφίβολα όμως υπάρχουν τρόποι για να το διαχειριστείτε και σιγά σιγά να εξαλειφθούν το συναίσθημα ζήλιας και οι συμπεριφορές που την ακολουθούν και σας πληγώνουν, αρκεί, βέβαια, να υπάρξει η αντίστοιχη αμοιβαία προσπάθεια.
■ Παραδεχτείτε ότι ζηλεύετε και εκφράστε τις σκέψεις σας.
Οταν αντιλαμβάνεστε ότι αισθάνεστε ζήλια, πάρτε μια βαθιά ανάσα, παρατηρήστε και επεξεργαστείτε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας. Θα ανακαλύψετε σταδιακά ότι αυτά διαφέρουν από την πραγματικότητα.
■ Μην υποκύπτετε στα συναισθήματα ζήλιας και στις σκηνές ζηλοτυπίας.
Αποδεχτείτε ότι βιώνετε το συναίσθημα της ζήλιας αλλά προσπαθήστε να μην το αφήσετε να σας παρασύρει, ώστε να δείξετε αρνητική συμπεριφορά, δυσπιστία και καχυποψία. Ο θυμός και η ένταση που προκαλεί σίγουρα δεν είναι οι καλύτεροι σύμβουλοι και υποστηρικτές.
■ Η αβεβαιότητα είναι μέρος σε όλες τις σχέσεις.
Ο άνθρωπος που ζηλεύει έχει σκοπό και αναζητά συνεχώς την επιβεβαίωση ότι μπορεί να ελέγξει τον άλλον και τη σχέση. Αυτή η πρόθεση όμως είναι απλώς μια ψευδαίσθηση, καθώς η ίδια η καθημερινότητα επιβεβαιώνει συνεχώς ότι υπάρχουν πάρα πολλοί περιορισμοί, εξωτερικοί παράγοντες και εναλλαγές ως προς τον πλήρη έλεγχο των καταστάσεων, γεγονός που δηλώνει ότι ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτα σίγουροι για οτιδήποτε, εκτός από τη θετική μας διάθεση και τη συμπεριφορά απέναντι σε εμάς και στους γύρω μας.
■ Αξιολογήστε τα βιώματά σας και τις προσδοκίες σας.
Υπάρχουν πολλές φορές εμπειρίες από το παρελθόν και ακραίες, καθόλου ρεαλιστικές πεποιθήσεις που μπορεί να οδηγήσουν στην εκδήλωση ζήλιας. Τέτοιες μπορεί να είναι π.χ. «οι προηγούμενες σχέσεις του συντρόφου, που μπορεί να απειλούν την τωρινή», «αφού με πρόδωσαν στην προηγούμενη σχέση μου, θα με προδώσουν και σε αυτήν και σε όλες», «ο πατέρας/η μητέρα μάς εγκατέλειψε, άρα θα μου συμβεί κι εμένα», «έτσι όπως είμαι εμφανισιακά, γιατί να μείνει κάποιος πιστός σε εμένα;». Αν η ζήλια σάς κάνει συχνά να σκέφτεστε έτσι, είναι η στιγμή να προσπαθήσετε να αποτιμήσετε κατά πόσο ευσταθούν και είναι ρεαλιστικές.
■ Χρησιμοποιήστε τα θετικά σας συναισθήματα για να βελτιώσετε τη σχέση σας.
Μία σχέση αποκτά καλή βάση και γερά θεμέλια, όταν υπάρχουν η ανταποδοτικότητα, η προσαρμογή στη σχέση, η εμπιστοσύνη, η επιβράβευση των θετικών στοιχείων, ο θαυμασμός, ο σεβασμός, η απώλεια της επικριτικής διάθεσης, το μοίρασμα των ευθυνών και οι κοινές δραστηριότητες. Τέτοιου είδους συμπεριφορές οδηγούν στην ενδυνάμωση της σχέσης, προσφέρουν μεγαλύτερη ασφάλεια και έχουν πολύ καλύτερα αποτελέσματα από τη ζήλια και τις σκηνές ζηλοτυπίας!
Τα τρία είδη κατά τον Φρόιντ
1 Η φυσιολογική ζήλια είναι το συναίσθημα που αισθάνονται οι περισσότεροι άνθρωποι σε κάποια περίοδο της ζωής τους, προκαλείται από τη συμπεριφορά κάποιου τρίτου ατόμου και εξαφανίζεται από μόνο του, χωρίς να προκαλέσει καθοριστικές αλλαγές στη συμπεριφορά μας. Ετσι, π.χ. μια γυναίκα μπορεί να νιώσει ζήλια όταν άλλες γυναίκες περιστοιχίζουν τον συνοδό της σε ένα κοινωνικό γεγονός.
2 Η νευρωσική ζήλια εμφανίζεται έντονα σε ευαίσθητα, ανασφαλή άτομα και συνήθως δεν οφείλεται σε σοβαρές αιτίες. Βασίζεται σε βαθιά ριζωμένα αισθήματα ενοχής από το παρελθόν και στον μηχανισμό άμυνας που ονομάζεται προβολή (η πράξη και ο μηχανισμός να προβάλλουμε τα δικά μας αρνητικά συναισθήματα σε κάποιον άλλον).
3 Η παθολογική ή αρρωστημένη ζήλια ξεπερνά τα όρια του κοινωνικά αποδεκτού και φυσιολογικού και αφορά αποκλειστικά την έμμονη ιδέα της απιστίας του συντρόφου. 
Το άτομο που νιώθει αυτό το βασανιστικό συναίσθημα αισθάνεται συνήθως μειονεκτικά απέναντι στον σύντροφό του και παρατηρεί ανελλιπώς τη συμπεριφορά του, προκειμένου να βρει στοιχεία και αποδείξεις για την υποτιθέμενη απιστία.
MSc Κλινική Ψυχοπαθολόγος –
Ψυχοθεραπεύτρια
Universite Paris VIII – St. Denis – Vincennes, France
www.michalopoulou.gr
www.facebook.com/
Σοφία Π. Μιχαλοπούλου