Η νέα επιστημονική αποστολή (με το υπερσύγχρονο σύστημα κατάδυσης) που θα ψάξει και για άλλα ευρήματα
Στη θάλασσα των Αντικυθήρων επιστρέφουν οι επιστήμονες προκειμένου να αποκαλύψουν τα καλά κρυμμένα μυστικά του περίφημου ναυαγίου. Με «όπλα» τις γνώσεις τους, την άριστη προετοιμασία και ένα υπερσύγχρονο σύστημα κατάδυσης που θα χρησιμοποιηθεί πρώτη φορά σε όλον τον κόσμο, οι Ελληνες ειδικοί θα καταδυθούν στο πανάρχαιο ναυτικό πέρασμα φιλοδοξώντας να απαντήσουν στο ερώτημα αν το βυθισμένο πλοίο, που μας χάρισε μεταξύ άλλων τον περίφημο μηχανισμό και τον υπέροχο χάλκινο έφηβο, κρύβει κι άλλα αρχαία αριστουργήματα.
Η αποστολή θα πραγματοποιηθεί από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, με την υποστήριξη και την τεχνογνωσία του αμερικανικού ωκεανογραφικού ινστιτούτου Woods Hole. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η νέα έρευνα στο ναυάγιο των Αντικυθήρων συγκεντρώνει το ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, καθώς οι ενδείξεις για ένα καλό ερευνητικό αποτέλεσμα είναι περισσότερες από κάθε άλλη φορά. Στα «συν» της αποστολής είναι η παρθενική χρήση του Exosuit, ενός «διαστημικού» από κάθε άποψη σκάφανδρου που επιτρέπει στον δύτη να δουλεύει με τις ώρες σε ασύλληπτα μεγάλα βάθη υπό κανονικές συνθήκες ατμοσφαιρικής πίεσης.
«Αυτό που θέλουμε τώρα είναι να βρούμε κι άλλα αντικείμενα από το ναυάγιο, αυτό είναι το στοίχημα» δηλώνει στην «Espresso» η δρ Αγγελική Σίμωσι, διευθύντρια της εφορείας και επικεφαλής της μεγάλης ερευνητικής προσπάθειας. Οπως σημειώνει, κατά την προηγούμενη, πολυήμερη αποστολή στα Αντικύθηρα, που έγινε το 2012, οι επιστήμονες της υπηρεσίας διερεύνησαν ολόκληρη την περίμετρο του νησιού, μέχρι το βάθος των 40 μέτρων, εστιάζοντας ιδιαίτερα στην περιοχή του ρωμαϊκού ναυαγίου. Κατά την έρευνα αυτή ανασύρθηκε μία από τις άγκυρες του πλοίου, το σημαντικότερο είναι όμως ότι οι επιστήμονες απέκτησαν μια πολύ καλή εικόνα του ναυαγίου, η οποία θα αποτελέσει τη βάση της φετινής αποστολής.
Μεταξύ άλλων, εντοπίστηκε ένα πλάτωμα σε μικρή απόσταση και λίγο βαθύτερα από το ναυάγιο, όπου υπάρχουν συστάδες από κομμάτια αμφορέων. «Εκεί θέλουμε τώρα να εντρυφήσουμε, να δούμε τι μπορούμε να βρούμε» λέει η δρ Σίμωσι. Ενας άλλος στόχος είναι αρκετά κομμάτια ασβεστόλιθου που κείτονται στον βυθό. Οι σχηματισμοί αυτοί μπορεί να είναι φυσικοί, δεν αποκλείεται όμως να κρύβουν και εκπλήξεις. Εξάλλου με πέτρα έμοιαζε και ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, όταν ανακαλύφθηκε…
«Φέτος ήταν να ψάξουμε άλλη περιοχή, αλλά είπα να πάμε και πάλι εκεί. Η πρώτη έρευνα μου φάνηκε λίγη και θέλω να δώσουμε έμφαση, γιατί έχουμε ενδείξεις» λέει με συγκρατημένη αισιοδοξία η δρ Σίμωσι.
Η έρευνα θα ξεκινήσει στις αρχές του φθινοπώρου και θα διαρκέσει ένα μήνα. Αρωγός της προσπάθειας θα είναι πιθανότατα το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό που προτίθεται να παραχωρήσει ένα πλοίο με ειδική εγκατάσταση για την πόντιση των μηχανημάτων. Επίσης γνωστός Ελληνας εφοπλιστής θα προσφέρει ένα σκάφος υποστήριξης.
Εχουν ως στόχο τους την «άβυσσο» που περιγράφουν οι ατρόμητοι Συμιακοί σφουγγαράδες
«Η μεγάλη διαφορά με την προηγούμενη αποστολή είναι ότι τώρα γνωρίζουμε ακριβώς τη θέση, έχουμε βυθομετρικό χάρτη της περιοχής» λέει στην «Espresso» ο δρ Θεοτόκης Θεοδούλου, δύτης – αρχαιολόγος της εφορείας και βασικό στέλεχος της αποστολής. «Το αίτημα που έχουμε στείλει προς το υπουργείο Πολιτισμού είναι να προχωρήσουμε και σε δοκιμαστική ανασκαφή. Θα προηγηθεί μια λεπτομερής αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης. Θα ορίσουμε τον χώρο όπου έχουμε διασπορά αντικειμένων αποτυπώνοντας ψηφιακά τον πυθμένα και κάνοντας επισκόπηση του υποπυθμένα με ανιχνευτή μετάλλων και ηχοβολιστικό. Αυτό θα μας δώσει τη δυνατότητα να καταλήξουμε σε συγκεκριμένα σημεία για να κάνουμε δοκιμαστικές τομές».
Οπως αναφέρει ο δρ Θεοδούλου, η έρευνα θα επικεντρωθεί στην περιοχή του ναυαγίου, σε βάθος γύρω στα 55 μέτρα. Ωστόσο ενδιαφέροντες στόχοι υπάρχουν και στην «άβυσσο», όπως περιέγραφαν οι Συμιακοί σφουγγαράδες μια περιοχή βαθύτερα από τον χώρο του ναυαγίου, που ξεκινάει από τα 70 και καταλήγει στα 120 περίπου μέτρα.
Στην ερώτηση ποιες άλλες αρχαιότητες ενδέχεται να μας περιμένουν στον βυθό, ο δρ Θεοδούλου απαντά ότι μπορεί να υπάρχει οτιδήποτε. «Πρόκειται για ένα πολύ ιδιαίτερο φορτίο, από το οποίο ανελκύστηκε το εμφανές στον βυθό τμήμα. Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε προφανώς από τώρα τι ακριβώς θα βρεθεί. Σίγουρα υπήρχαν αγάλματα, υπήρξε και ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, που είναι ο μοναδικός που έχει βρεθεί. Πιθανόν να υπάρχει και κάτι άλλο. Αυτό θα το δούμε στην πράξη. Κανείς δεν ξέρει τι θα βρούμε, το σίγουρο όμως είναι ότι αντικείμενα και πληροφορίες παραμένουν και περιμένουν στον βυθό».
Αν όλα πάνε καλά, η φετινή αποστολή ίσως ανοίξει τον δρόμο για μια πιο συστηματική ανασκαφή στο μέλλον.
Το ανθρωπόμορφο υποβρύχιο Exosuit και η εκπαίδευση
Από τις 3 έως τις 11 Μαΐου ο δρ Θεοδούλου και ο δύτης Αλέξανδρος Σωτηρίου βρέθηκαν στις εγκαταστάσεις του Woods Hole για να εκπαιδευτούν στο υπερσύγχρονο σύστημα κατάδυσης που θα χρησιμοποιηθεί στην αποστολή, το Exosuit. «Η εμπειρία ήταν πραγματικά εξαιρετική, γιατί είναι κάτι που μέχρι πριν από λίγα χρόνια ανήκε στη σφαίρα της φαντασίας» τονίζει ο Ελληνας αρχαιολόγος.
Το Exosuit παρουσιάστηκε πρώτη φορά τον Μάρτιο στις ΗΠΑ και είναι ό,τι πιο σύγχρονο έχει να παρουσιάσει η τεχνολογία καταδύσεων. Πρόκειται για ένα σκάφανδρο – ανθρωπόμορφο υποβρύχιο, με βασικό χαρακτηριστικό ότι διατηρεί στο εσωτερικό του πίεση μιας ατμόσφαιρας ανεξαρτήτως βάθους, με αποτέλεσμα ο δύτης να μην υφίσταται την πίεση του νερού και ό,τι αυτή συνεπάγεται. Είναι κατασκευασμένο από αλουμίνιο και τιτάνιο, προσφέρει αυτονομία 48 ωρών και μπορεί να επιχειρήσει σε βάθος μεγαλύτερο των 300 μέτρων! Κινείται με τη βοήθεια τεσσάρων ειδικών ελίκων και παρά το μέγεθός του, μπορεί να μιμείται την ανθρώπινη κίνηση επιτρέποντας στον δύτη να γονατίζει, να χειρίζεται εργαλεία με τα χέρια του κ.ο.κ. Επίσης διαθέτει επικοινωνία οπτικών ινών και υδροφώνου με το υποστηρικτικό σκάφος, ενώ είναι εξοπλισμένο με πλήθος συσκευών, όπως κάμερα υψηλής ευκρίνειας, σόναρ κ.ά.
Η συσκευή αυτή είναι κυριολεκτικά μοναδική, καθώς δεν υπάρχει δεύτερο «κομμάτι» και σύμφωνα με τον δρα Θεοδούλου, είναι ευτύχημα το γεγονός ότι χρησιμοποιείται πρώτη φορά σε ενάλια αρχαιολογική έρευνα. «Στην εκπαίδευση θέσαμε τα δικά μας ζητούμενα για το πώς μπορεί αυτή η στολή να προσαρμοστεί στις αρχαιολογικές ανάγκες. Για εμένα αυτό είναι το πιο σημαντικό, η συμμετοχή της υποβρύχιας αρχαιολογίας και των αναγκών της στη διαμόρφωση της σύγχρονης τεχνολογίας εν τη γενέσει της» τονίζει ο ίδιος.
Η χρήση της πιο εξελιγμένης διαθέσιμης τεχνολογίας έχει γίνει ο κανόνας στις έρευνες για το ναυάγιο των Αντικυθήρων. Οπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, πρώτοι βούτηξαν οι Συμιακοί σφουγγαράδες, με ό,τι πιο σύγχρονο υπήρχε στην κατάδυση το 1900. Την τελευταία λέξη της τεχνολογίας διέθετε και ο Ζακ Ιβ Κουστό, όταν εξερεύνησε το ναυάγιο το 1976, ενώ το 2012 χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά σε τόσο μεγάλη έκταση η νέα τεχνολογία των κλειστών καταδυτικών κυκλωμάτων (rebreathers) για αρχαιολογικούς σκοπούς.
Η ανακάλυψη του μηχανισμού πριν 114 χρόνια
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, που βρέθηκε το 1900 κατά την πρώτη έρευνα στο ομώνυμο ναυάγιο, είναι χωρίς αμφιβολία το σημαντικότερο κατάλοιπο της αρχαίας τεχνολογίας.
Πρόκειται για τον αρχαιότερο αστρονομικό φορητό υπολογιστή, με τη βοήθεια του οποίου προσδιορίζονταν οι θέσεις του Ηλιου, της Σελήνης και πλανητών του ηλιακού μας συστήματος. Επίσης, χρησιμοποιείτο για την πρόβλεψη των εκλείψεων, για την ακριβή τήρηση ενός πολυετούς ημερολογίου καθώς και για τον προσδιορισμό του χρόνου τέλεσης των Πανελλήνιων Αγώνων.
Ο μηχανισμός κατασκευάστηκε τον 2ο αιώνα π.Χ. και απαρτιζόταν από τουλάχιστον 30 οδοντωτούς τροχούς, κλίμακες, άξονες και δείκτες. Σήμερα σώζονται επτά μεγάλα θραύσματα και 75 μικρότερα. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η πολύπλοκη αυτή κατασκευή αποτελεί μαρτυρία για την αστρονομική, μαθηματική και μηχανική ιδιοφυΐα των αρχαίων Ελλήνων.