Δεκαπενταύγουστος, το Πάσχα του καλοκαιριού, μία από τις μεγαλύτερες εορτές της Ορθοδοξίας, η ημέρα που τιμάται η Κοίμηση της Παναγίας. Σε όλα τα μήκη και πλάτη της Ελλάδας, αλλά και σε όλες τις ορθόδοξες χώρες, οι θρησκευτικές εκδηλώσεις τελούνται με ιδιαίτερη θρησκευτική λαμπρότητα.
Πέρα από τις λατρευτικές εκδηλώσεις, όμως, υπάρχουν ήθη και έθιμα που διατηρούν την πίστη μας δυνατή και στηρίζουν την παράδοση αυτού του τόπου. Φέτος, βέβαια, λόγω της φονικής πανδημίας που πλήττει ολόκληρο τον πλανήτη, οι πιστοί είναι «μουδιασμένοι», αλλά θα προσπαθήσουν να τιμήσουν το πρόσωπο της Παναγίας, τηρώντας όλα τα προβλεπόμενα μέτρα.
Σε όλα τα νησιά της χώρας η εορτή της μητέρας του Κυρίου φέρει ένα ιδιαίτερο «χρώμα». Στην Πάτμο, το νησί της Αποκάλυψης, στην Ικαρία, αλλά και στο νησί των Φαιάκων, την πανέμορφη Κέρκυρα, εκκλησίες, ξωκλήσια και ιερές μονές φορούν τα γιορτινά τους. Την παραμονή και ανήμερα της εορτής πλήθος πιστών συμμετέχει με ιδιαίτερη κατάνυξη στη λιτανεία του επιταφίου της Παναγίας. Φέτος λόγω των μέτρων οι λιτανείες θα γίνουν εντός των ναών.
Ειδικότερα, στην περιοχή Μαντούκι της Κέρκυρας αναβιώνει ένα έθιμο που ενδυναμώνει την πίστη. Από νωρίς το απόγευμα γυναίκες κάθε ηλικίας στολίζουν, όπως αρμόζει, τον επιτάφιο της ενορίας με εκατοντάδες πολύχρωμες κορδέλες, ως σύμβολο της Τιμίας Ζώνης που παρέδωσε η Παναγία στους Αποστόλους. Η συγκίνηση, η βαθιά ευλάβεια αλλά και η ψυχική ανάταση χαρακτηρίζουν το κλίμα λατρείας που επικρατεί. Οι προσκυνητές εναποθέτουν στο έθιμο αυτό την ελπίδα τους και προσεύχονται για ό,τι τους απασχολεί.
Και οι Παξοί, όμως, γνωστοί ως το νησί της Παναγιάς, δεν υπολείπονται σε εορτασμούς. Στο λιμάνι του Γάιου, πρωτεύουσας των Παξών, βρίσκονται δύο νησάκια: ο Αγιος Νικόλαος και η Παναγιά. Στο νησάκι της Παναγιάς, το οποίο οι ντόπιοι αποκαλούν και νησάκι της Μαντόνας, εξέχουσα θέση έχει το μοναστήρι της Παναγιάς των Βελλιανιτών. Η ονομασία της προκύπτει από την εικόνα της Παναγίας που έχει μεταφερθεί στους Παξούς από τη Βέλλιανη Παραμυθιάς, μετά τον διωγμό που υπέστη το χωριό από τους Τούρκους, και θεωρείται θαυματουργή.
Ιστορικό μοναστήρι
Το μικρό μοναστήρι περικλείεται από ολόλευκο τοίχο, ο οποίος του προσδίδει ιδιαίτερο κάλλος. Εκεί είναι που ανήμερα της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου η καρδιά της Ορθοδοξίας χτυπά. Εκεί είναι όπου πλήθος πιστών προσέρχεται ταπεινά για να προσκυνήσει τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας των Βελλιανιτών. Στο ιστορικό μοναστήρι από την παραμονή της εορτής ο περίβολος ασφυκτιά από προσκυνητές που αναμένουν υπομονετικά να ασπαστούν την εικόνα.
Η κορύφωση των εορταστικών εκδηλώσεων γίνεται με τη λιτάνευση της ιερής εικόνας γύρω από τον περίβολο του μοναστηριού, αλλά και το κατ’ έθιμον κέρασμα του ζωμού από μοσχάρι, ο οποίος μοιράζεται σε όλους τους προσκυνητές, ντόπιους και επισκέπτες, για να τιμηθεί η Παναγία.
Στη Νίσυρο εορτάζεται με ιδιαίτερο παραδοσιακό ύφος το «Νιάμερο της Παναγιάς». Μαυροντυμένες εννιαμερίτισσες γυναίκες από τις 6 Αυγούστου και για εννέα ημέρες μένουν στο μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιανής, όπου, βέβαια, ακολουθούν ένα αυστηρό πρόγραμμα νηστείας και κάθε μέρα κάνουν 300 μετάνοιες. Ανήμερα της εορτής της Παναγίας οι εννιαμερίτισσες, κρατώντας δίσκους με κόλλυβα, προπορεύονται της πομπής της λιτάνευσης της ιερής εικόνας από τον κλήρο και αποσύρονται μόνο όταν αρχίσει το γλέντι, με τον τοπικό χορό της «κούπας». Αυτό το καλοκαίρι θα είναι διαφορετικό και στη Νίσυρο, όπου θα πραγματοποιηθεί ένα μέρος του εν λόγω εθίμου.
Ιδιαίτερη τιμή αποδίδουν στη μνήμη της Μεγαλόχαρης στο Κάτω Κουφονήσι, στο εκκλησάκι της Παναγίας, το οποίο αποτελεί αξιοθέατο του νησιού και είναι χτισμένο στον μόλο, πάνω σε αρχαία ερείπια. Ανήμερα της εορτής της, από πολύ νωρίς το πρωί, τα καΐκια μεταφέρουν δωρεάν τους πιστούς από το Πάνω Κουφονήσι στο Κάτω, προκειμένου να προσκυνήσουν.
Θαλάσσια διαδρομή
Σύμφωνα με το έθιμο ετών, αμέσως μετά την τέλεση της θείας ευχαριστίας στο εκκλησάκι της Παναγιάς προσφέρονται σε όλους τους πιστούς διάφοροι μεζέδες και γλυκίσματα που έχουν φτιάξει ή έχουν αγοράσει οι ίδιοι. Μάλιστα, τα πρώτα χρόνια προσέφεραν μόνο τυρί και σύκα, αλλά με τα χρόνια οι οικογένειες ετοιμάζουν μεγάλα πιάτα με τυριά, ελιές, κεφτέδες, φρούτα, γλυκά, νερά, αναψυκτικά και κρασί.
Εν συνεχεία, με τα καΐκια επιστρέφουν στο Πάνω Κουφονήσι, όπου το γλέντι αρχίζει και κορυφώνεται με χορούς, τραγούδια, φαγητό και κρασί για πολλές ώρες, κάτι το οποίο δεν θα δούμε αυτήν τη φορά, ωστόσο και κατά τη διάρκεια της θαλάσσιας διαδρομής οι πιστοί θα τραγουδούν και θα διασκεδάζουν.
Ένα ακόμα έθιμο πολύ εντυπωσιακό, το οποίο πάλι δεν θα τελεστεί εξ ολοκλήρου, είναι οι αβγομαχίες στην Αστυπάλαια. Εκεί το πανηγύρι της Παναγίας της Πορταΐτισσας αρχίζει αμέσως μετά τον εσπερινό με παραδοσιακούς χορούς και διαρκεί τρεις ημέρες. Ανήμερα οι ντόπιοι μαγειρεύουν και προσφέρουν στους επισκέπτες τοπικούς μεζέδες και αρνί γεμιστό, ενώ την επόμενη ημέρα οι εκδηλώσεις ολοκληρώνονται με τα Κουκάνια, που διοργανώνονται στον Πέρα Γιαλό, και είναι μια σειρά από παιχνίδια με τη συμμετοχή μικρών και μεγάλων.
Το γιαουρτοτάισμα, δηλαδή αλληλοτάισμα γιαουρτιού με κλειστά μάτια, το τράβηγμα του σχοινιού, οι αγώνες κολύμβησης και οι αβγομαχίες, αλλά και ο «πετεινός», ένα παιχνίδι όπου προσπαθούν να πιάσουν ένα καλάθι με έναν ψεύτικο κόκορα στην άκρη μιας αλειμμένης με γράσο κολόνας πάνω από τη θάλασσα, είναι κάποια από τα παραδοσιακά και γεμάτα δράση παιχνίδια.
Ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα της Ορθοδοξίας είναι ο παλαιοχριστιανικός ναός της Εκατονταπυλιανής στην Παροικιά της Πάρου. Χιλιάδες πιστοί επισκέπτονται κάθε χρόνο το νησί για να προσκυνήσουν τη θαυματουργή εικόνα του 17ου αιώνα, αλλά και να συμμετάσχουν στις εορταστικές εκδηλώσεις. Δεκάδες καΐκια καταφθάνουν στο λιμάνι, με τους πιστούς μέσα σε αυτά να κρατούν αναμμένα δαδιά. Ένα έθιμο που σε κάνει κοινωνό ενός μοναδικού φαντασμαγορικού θεάματος.
Ακόμα ένα έθιμο που διατηρείται αιώνες είναι αυτό των καβαλάρηδων προσκυνητών που λαμβάνει χώρα στη Σιάτιστα. Την ημέρα του Δεκαπενταύγουστου οι καβαλάρηδες σχηματίζοντας μεγάλες παρέες με στολισμένα άλογα κατευθύνονται στο μοναστήρι του Μικροκάστρου, προσκυνούν την εικόνα και επιστρέφουν στο χωριό για γλέντι και χορό ως το πρωί. Το έθιμο αυτό άρχισε την περίοδο της Τουρκοκρατίας από την ανάγκη των σκλαβωμένων να δείξουν τη λεβεντιά τους και τον πόθο τους για ελευθερία.
Σε κάθε περίπτωση, αυτό το καλοκαίρι είναι διαφορετικό για όλους. Οι ανάγκες, τα μέτρα πρόληψης κατά του κορονοϊού, η μείωση του τουρισμού αλλά και οι ψυχολογικοί παράγοντες έχουν αλλάξει τα δεδομένα και δεν θα ζήσουμε τις μοναδικές εμπειρίες που προσφέρουν τα ήθη και τα έθιμα της χώρας μας, που για αιώνες στηρίζουν την πίστη και την παράδοσή μας.