Με φωτογραφίες προϊόν μοντάζ το σταλινικό κράτος παρουσίαζε μια εικονική πραγματικότητα!
Οι αποκαλυπτικές έγχρωμες φωτογραφίες που ήρθαν ξανά στο φως της επικαιρότητας είχαν -υποτίθεται- στόχο να ρίξουν φως στην καθημερινή ζωή της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, στη ραγδαία ανοικοδόμηση και την εκβιομηχάνιση την τελευταία χρονιά της εποχής του Σοβιετικού προέδρου Ιωσήφ Στάλιν. Δημοσιευμένες στο «Soviet Union Magazine», οι φωτογραφίες είχαν κάνει τον γύρο της Ευρώπης και της Αμερικής, στην προσπάθεια εντυπωσιασμού, φιλοδοξώντας να τραβήξουν την προσοχή και τη συμπάθεια των Δυτικών στα ιδανικά μιας κομμουνιστικής χώρας.
Εκείνο όμως που γίνεται ολοφάνερο πλέον σήμερα είναι πως οι συγκεκριμένες σελίδες του περιοδικού προσφέρουν κάποια από τα σημαντικότερα παραδείγματα του φωτομοντάζ ως μέσου προπαγάνδας στις αρχές του 20ού αιώνα. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως οι περισσότερες φωτογραφίες θυμίζουν αντίστοιχες της αμερικανικής ζωής και των ιδανικών των Αμερικανών και μοιάζουν σαν να έχουν δημοσιευτεί σε παλιό τεύχος του «Time»! Το περιοδικό, που κυκλοφορούσε στα ρωσικά, στα γαλλικά, στα αγγλικά, στα γερμανικά και από το 1938 και στα ισπανικά, είχε ως βασικό του σκοπό να περνάει επιλεκτικά μηνύματα στους αναγνώστες στο εξωτερικό, ώστε η Σοβιετική Ενωση να φαντάζει ως ένα μεγάλο εργοτάξιο, μια ηγετική βιομηχανική δύναμη, όπου οι πολίτες στις μεγαλουπόλεις αλλά και στην περιφέρεια ήταν ευτυχισμένοι και απολάμβαναν μια ζωή γεμάτη… χαρά και εργασία.
Βασικός στόχος επίσης ήταν να αντανακλάται στις φωτογραφίες και ο κατασκευαστικός οργασμός στη Σοβιετική Ενωση και κυρίως τα μεγάλα έργα. Για παράδειγμα, ο Komsomolskaya, ένας πολυτελής σταθμός του μετρό της Μόσχας, ήταν στο εξώφυλλο του τεύχους Φεβρουάριου του 1952 του «Soviet Union Magazine», ενώ στο εξώφυλλο του τεύχους Σεπτεμβρίου της ίδιας χρονιάς ήταν το κανάλι των ποταμών Βόλγα – Ντον. Και όχι μόνο… Γρήγορα το θεματολόγιο του περιοδικού, πάντα συνοδευμένο από φωτογραφίες, επεκτάθηκε. Θέματα που επικεντρώνονταν σε διάφορα οικοδομικά έργα, σε νέες γραμμές μεταφοράς και σε εικόνες της χαρούμενης καθημερινότητας οικογενειών, οι οποίες αντανακλούσαν την άψογη παιδεία, τις ανεπτυγμένες τέχνες και τον αθλητισμό, ενώ παράλληλα υπογραμμιζόταν και η θέση της γυναίκας στον χώρο εργασίας αλλά και στην οικογένεια: από αγρότισσες έως γιατροί, από εργάτριες έως πωλήτριες σε αγορές υπεραφθονίας, αλλά και κομψά ντυμένες σοφερίνες, παράταιρες σε μια αυστηρά ισότιμη κομμουνιστική χώρα.
Η «κρυμμένη» αλήθεια
Η πραγματικότητα πίσω από το σιδηρούν παραπέτασμα ήταν ένας κόσμος μακριά από αυτόν που φαινόταν στις φωτογραφίες που δημοσιεύονται. Ο σκληρός και ισχυρός πρόεδρος Ιωσήφ Στάλιν εκτιμάται ότι προσπάθησε να μεταμορφώσει μια ανεπαρκή τεχνολογικά χώρα σε μια παραγωγική υπερδύναμη. Από την άλλη πλευρά όμως ευθύνεται και για τον θάνατο άνω των 20.000.000 πολιτών μέσω εκκαθαρίσεων – πολλοί πέθαναν στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, γνωστά ως γκούλαγκ.
ΚΑΤΙΑ ΓΙΑΠΑΛΑΚΗ