Ο Αγιος Νικόλαος των Ξένων στο Βαθύ της Ιθάκης φιλοξενεί την σπάνιας ομορφιάς εικόνα του Θεανθρώπου
Η εικόνα του «Χριστού του Ελκόμενου» εμπνευσμένη από τις στιγμές του μαρτυρίου του Θεανθρώπου, η οποία φιλοξενείται στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων στο πανέμορφο Βαθύ της Ιθάκης, γίνεται κάθε χρόνο αντικείμενο προσκυνήματος και λατρείας από εκατοντάδες χιλιάδες πιστούς και φίλους της τέχνης.
Ως δημιουργό της μάλιστα αναγνωρίζουν τον κορυφαίο Κρητικό ζωγράφο Δομίνικο Θεοτοκόπουλο. Η τεχνοτροπία που έχει ακολουθήσει ο ζωγράφος και κάποιες σημαντικές λεπτομέρειες που έχουν αποτυπωθεί στο σώμα, στην έκφραση και στο κόκκινο χρώμα του μανδύα που φόρεσαν στον Ιησού οι Ρωμαίοι στρατιώτες κατά τη διάρκεια του βασανισμού του μαρτυρούν πως πίσω από το ιερό κειμήλιο βρίσκεται ο ίδιος ο Ελ Γκρέκο ή κάποιος από τους μαθητές του.
Ο Γερμανός καθηγητής
Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξε το 1970 ένας Γερμανός καθηγητής, που μόλις αντίκρισε πρώτη φορά την εικόνα εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ, ώστε ξεκίνησε να την επεξεργάζεται αναζητώντας τις ρίζες της. Οπως λέει στην «Espresso» ο εδώ και 35 χρόνια ιερέας του ναού πατέρας Θεοδόσιος Δενδρινός, έως και στα τέλη της δεκαετίας του ’90 η εικόνα βρισκόταν στην Ιερά Μονή της Παναγίας των Καθαρών, όπου βρίσκεται και η εικόνα της Παναγίας, που αποδίδεται στον ευαγγελιστή Λουκά:
«Η εικόνα δεν ανήκει στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων, αλλά στο μοναστήρι των Καθαρών. Εχει δοθεί για φύλαξη στην εκκλησία μας, με αποτέλεσμα οι πιστοί να έχουν όλα αυτά τα χρόνια τη δυνατότητα να τη δουν από κοντά. Οπως όλα τα ιερά κειμήλια, έτσι και η συγκεκριμένη εικόνα του Ιησού έχει τη δική της ιστορία που έως και το 1970 δεν γνωρίζαμε τίποτα γι’ αυτήν. Την απάντηση στα ερωτήματα ήρθε να δώσει ένας Γερμανός καθηγητής, ο οποίος κατόπιν μελέτης που έκανε, κατέληξε πως πίσω από τη δημιουργία της βρίσκεται ο Ελ Γκρέκο ή τουλάχιστον κάποιος μαθητής του».
Η έμπνευση
«Ο δημιουργός φαίνεται πως έχει εμπνευστεί για το έργο του από τη φράση που είπε ο Πόντιος Πιλάτος “Ιδε ο άνθρωπος” ή “Ecce homo” στα λατινικά, την ώρα που παρουσίαζε στον ιουδαϊκό λαό τον Ιησού Χριστό φέροντα ακάνθινο στέφανο, περιβεβλημένο με στρατιωτικό ρωμαϊκό πορφυρό χιτώνα και κρατώντα κάλαμο για βασιλικό σκήπτρο».
Σύμφωνα με τον πατέρα Θεοδόσιο και το φωτογραφικό υλικό του Τηλέμαχου Μαρκαντώνη, εκτός από την τελική μορφή της εικόνας (από την πρώτη κιόλας ματιά παραπέμπει στην τεχνοτροπία του Ελ Γκρέκο), οι λεπτομέρειες που αποτυπώνονται στα μακριά δάχτυλα, στο ύφος και στα χρώματα θυμίζουν έντονα τον διάσημο ζωγράφο.
«Αυτά ήταν ουσιαστικά τα στοιχεία που εντόπισε ο Γερμανός καθηγητής πάνω στην εικόνα, που τον βοήθησαν να καταλήξει στο συμπέρασμα αυτό. Μάλιστα ο ίδιος εξήγησε πως είναι μια δημιουργία από την πρώτη ζωγραφική περίοδο του καλλιτέχνη, με τη χρήση των χρωμάτων να γίνεται χωρίς περιορισμό». Οπως άλλωστε έχουν αναφέρει μελετητές του έργου του Ελ Γκρέκο, το χρώμα στο πινέλο του είχε την τάση να γίνεται διάφανο, ρευστό, έντονο, αποκτούσε ζωντάνια, το φως ερχόταν και γινόταν μεταφυσικό.
Επισκέπτες απ’ όλο τον κόσμο συρρέουν στον ιερό ναό
Σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία που προκύπτουν μέσα από τη βιογραφία του Ελ Γκρέκο που «ζωγράφιζε με την καρδιά του» και με κορυφαίους κριτικούς τέχνης, τα έργα της πρώτης περιόδου του χρονολογούνται από το 1570 έως το 1580. Είναι η εποχή όπου ο Θεοτοκόπουλος δημιουργούσε επηρεασμένος από τους διάσημους Βενετσιάνους ζωγράφους, έχοντας περισσότερη αδυναμία στον ξακουστό Τιτσιάνο.
Οι γραμμές του σχεδίου σταδιακά σχεδόν εξαφανίζονται, ενώ το καθαρά ζωγραφικό στοιχείο κυριαρχεί σε όλο τον πίνακα. Από την άλλη, το ύφος των πορτρέτων που δημιουργεί, δείχνει έντονες επιδράσεις από τους πίνακες των Τιντορέτο, Βερονέζε, Μπασάνο και Κορέτζιο, ενώ είναι ξεχωριστός ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί το φως και τη σκιά.
«Μιλάμε για ένα πολύ ιδιαίτερο έργο, που όμοιό του δεν υπάρχει και αυτό δεν είναι μόνο δική μου εντύπωση. Ο κόσμος που έρχεται και το βλέπει καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου και ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες, εντυπωσιάζεται. Μάλιστα οι περισσότεροι γνωρίζουν και όλα όσα φημολογούνται γύρω από τον δημιουργό, ενώ όσοι έχουν εντρυφήσει στο έργο του Ελ Γκρέκο, το αναγνωρίζουν ως έργο του» καταλήγει ο πάτερ Θεοδόσιος Δενδρινός.
Θάνος Μακρογαμβράκης